Yeni Yıl, Noel, Nardugan | 1

 

İndeks

Yeni Yıl, Noel, Nardugan: Birinci Bölüm
Yeni Yıl, Noel, Nardugan: İkinci Bölüm

 
 
Dünyanın dürüst ve empati sahibi tüm canlarına iyi yıllar dilerim!… Hristiyanların Noel’ini kutlardım ama onun tarihi geçti. Ya da ulusumuzun, Türklerin Nardugan’ını, Tunceli civarında kutlanan Kalo Kağan/Kalo Gağan’ı ya da.

Uluslarüstü Bir Kavram | Yeni Yıl

Dünyanın farklı yörelerinde ve farklı uluslarca yeni yıl kutlamaları, yüzyıllardır yapılmakta. Yeni bir yıla giriyor olmanın verdiği umudu hep birlikte coşku ve neşeyle ve herkes kendi kültürünce ve kullandığı takvimin yeni yıl tarihinde kutluyor, mutluluklarını hep birlikte artırıyor.

Ulu Önder döneminde Miladi Takvim’e geçilmeden önce, Rumi Takvim’in yılbaşı kutlanırmış örneğin ülkenin bazı yörelerinde. Rumi yılbaşı, bugünkü takvime göre 13-14 Ocak’a denk geliyor. Araştıranlar belki kendi yörelerinde de benzer kutlamaları hâlâ görecektir aynı tarihte. Hatta ülkenin hemen her yanında belki de bu kutlamalara rastlanacaktır. Çünkü yılbaşı kutlamasını başlatan uluslardan biriyiz biz tarihte. İslam’a geçtikten sonra da bu kutlamalar sürmüş, Osmanlı dönemi de içinde olmak üzere. Rumi takvimde 13-14 Ocak, şimdi kullandığımız Miladi takvimde ise 31 Aralık-1 Ocak…

Atalarımızda Yeni Yıl

İlk Türk takviminde, bugünkü Çin takviminin de atasını oluşturan 12 hayvanlı Türk takviminde ise, çok daha başka bir tarihte. Bugün “nevruz” veya “yeni gün” olarak anılan bayram, ulusumuzun kendine ait olan takviminde, tarihte kullandığımız ilk takvimde yılın ilk gününü oluşturur ve aslında yeni yıl kutlamasıdır. Hatta atalarımızın kutladığı bu yeni yıl kutlaması, daha önce de belirttiğim gibi, dünyadaki ilk yeni yıl kutlamalarındandır. Bu kutlamaları o kadar önemsermiş ki atalarımız, kutlama hazırlıklarına 40 gün öncesinden başlarlarmış. Bir tür doğa inancına sahip olan atalarımızın Tengrici inancında dört elementin de (ateş, toprak, hava, su) önemli bir yer tuttuğunu tahmin etmek zor olmasa gerek. Ateşin çevresinde semah dönen törenleri olan atalarımız, yeni gün/yeni yıl/nevruz kutlamalarında da dilek dileyerek ateşin üzerinden atlarlarmış. O kutlamalar bugün de Türkiye de içinde olmak üzere farklı Türk topluluklarında hâlâ sürüyor.

Artvin Örneği

Bursa’da doğup büyümüş bir kişi olsam da asıl memleketim olan Artvin’in kültürü ve yaşayışı konusunda, Bursa’ya göre, takdir edersiniz ki daha çok bilgi sahibiyim. Artvin’de yeni yıl kutlamaları geleneksel olarak “Yeni Yıl Gezmek/Yeni Yıl Gezmesi” veya Kadi Musur (Kadı Mısır/Mısır Kadısı?) adıyla anılır ve hazırlıklar, yılbaşı gününden önce yapılır.

Günler öncesinden, köyün gençleri özellikle, hazırlıklara başlarlar ve rol alacak olanlara rolleri dağıtılır. Kimisi kadı olur, kimisi deve, kimisi ayı ve daha nicesi… Yeni yıl gecesi Kadi Musur topluluğu kapı kapı gezer ve şiirlerle, manilerle, oyunlarla yeni yıl için bir şeyler isterler. Un, yağ ve benzeri birçok şey verilebilir ev sahibince. O gece yerel tiyatro havasında bu toplama işi ve şenlik sürer ve ertesi gün-akşam da o toplananlarla pişi, lokum ve yiyecek türlü şeyler hazırlanır, bir yandan dışarda karda kızakla kayılır ve kar oyunları oynanır ve yiyecekler hazır olunca da hep birlikte yer, içer ve yeni yılı kutlarlar.

Bu süreçte türlü yerel tiyatro oyunları da yer alır. Bunların bazılarının çok eski kültürel kökleri vardır. Bazıları tarih içerisindeki etkileşimlerle oluşmuştur. Geleneksel kutlamalarda, bildiğim kadarıyla, köyün kadınları kendi arasında, erkekler kendi arasında toplanıp kutlamalar yaparlar. Erkekler de kadınlar da köyün hemen her işini eşit biçimde bildiği için genellikle, erkeklerin de hamur kızartırken vb. zorlanmadığına eminim kendi adıma.

Noel

Noel ise bambaşka bir konu ve temeli, yine, Türk kültürüne dayanan bir kutlama. Hristiyanlar için, Hz. İsa Mesih’in doğum günü olarak kabul edilen 25 Aralık tarihinin ve arefesinin, yani bir gün öncesinin kutlanmasıdır Noel bugünkü anlamıyla.

En geç 24 Aralık’ta çam ağacı edinip evlerinde süslerler, eve büyük, kırmızı çoraplar asarlar, ertesi sabah açmak üzere de çam ağacının altına armağan paketleri bırakırlar aile üyeleri için. 24 Aralık’ta aile üyeleri hep birlikte Noel yemeği yer ve ertesi sabah da şenlikli bir biçimde hep birlikte çam ağacının altındaki armağan paketlerini açarlar. Ailede özellikle çocuklara özel bir şenlikli törendir aslında bana göre bu armağanlaşma. Ak sakallı ve kırmızı kürklü giysisi olan Noel Baba karakteri, Antalyalı bir Hristiyan azizi olan Saint Nicholas’tır aslında ve Antalya’nın Demre ilçesinde, Noel Baba kilisesinin önünde bir heykeli vardır. Bu heykeli görenler çok şaşıracaklardır çünkü bu heykelde ne ren geyikleri ne de kırmızı kürklü bir giysi vardır. Çünkü Saint Nicholas her ne kadar Noel Baba kabul edilse de söylencelerin Noel Babası’nın kökeni Saint Nicholas olmadığı gibi, bu kökeni Hristiyanlıkta da bulmak olası değildir. Antalya’da Ren geyiklerinin çektiği kızaklarla yolculuk etmek, tarihin hiçbir dönemi için pek kabul edilesi bir uygulama değil.

Ağaç Süslemek

Peki, nereden geliyor bu Noel işi ve bizimle ilgisi, bağlantısı nedir? Ağaçlara renkli çaputlar bağlamalar, armağanlaşmalar, çaputları bağlarken dilekler dilemek biraz tanıdık geliyor sanki, ne dersiniz?

Sevi ve ışık ile!…

Devamı için tıklayınız.
 
 
Atakan Balcı