Messier 87 ya da M87 Galaksisinde, 10 Nisan 2019’da fotoğraflanan “Kara Delik”in illüstrasyonu.
Merhaba sevgili bilim sever okurlarımız…
Bu hafta sizlere “Kara Delik“ten bahsedeceğim. Günümüzde kara deliği duymayan yoktur. En küçüğümüzden en büyüğümüze kadar herkes kara delik hakkında az çok bir şeyler bilmektedir. Gerek gezegenler konusunun ilkokul müfredatına kadar inmesi, gerek hakkında çekilen film ve çizgi filmler, sebep ne olursa olsun ülkemizde gündemde olan bir konudur. Sadece ülkemizde değil tüm dünyada gündemdedir.
Bu kadar popüler olmasına rağmen aslında onunla alakalı bildiklerimiz oldukça sınırlıdır. 10 Nisan 2019’a kadar kara delik hakkında bildiklerimiz kara ve sonsuz bir yoğunluğa sahip olmasıydı. Elimizde bir fotoğrafı bile yoktu. İnternette karşımıza çıkan görseller ise onun gerçek fotoğrafı değil illüstrasyonlarıydı.
Peki Kara Delik Nedir?
Güneşten yüzlerce kat daha ağır olan süper büyük yıldızlar vardır ve bunlar güneşten yüzlerce kat daha fazla çekim gücüne sahiptir. Bu yıldızlardan biri öldüğünde evrendeki en büyük patlamayı meydana getirirler. Hipernova’yı… İşte bu bir kara deliğin doğumudur. Yani yıldızın ölmesiyle kara delik oluşur.
Kara delikler, üzerlerine düşen her şeyi yutan nesnelerdir. Ona yaklaşan her şeyi çok büyük kütle çekim alanları sayesinde yutarlar. Işığı bile… Bu yüzden ışık saçmazlar ve karanlıktırlar. Ona yaklaşan hiçbir şey ondan kurtulamaz. Bir canavar gibi her şeyi yutarlar. Bu yüzden sonsuz yoğunlukları vardır. İçerisinde zaman bile yavaşlar. Hatta bu yoğunluktan dolayı zaman akmaz da denilebilir. Devasa büyüklükte enerjileri vardır. Yakınlarındaki her şeyi kendilerine çekerler. Ondan kaçabilmek için ışık hızından daha büyük bir kuvvet olması gerekir.
Einstein’dan sonra en parlak fizikçi olarak kabul edilen Stephen Hawking de karadeliklerin oluşumunu şu şekilde açıklıyor.
Kara deliğin yaşam döngüsüne baktığımız zaman; bir yıldız, kütle çekim kuvveti nedeniyle çok büyük miktarda hidrojenin kendi üzerine doğru çökmeye başladığında biçimlenir ve daha yüksek hızlarda çarpışmaya başlayan yıldız ısınır. Sonunda öyle sıcak bir hale gelir ki hidrojen atomu çarpıştıklarında artık birbirlerinden sekmez, bunun yerine helyumu oluşturacak şekilde kaynaşır. Füzyon adı verilen bu tepkimede serbest kalan ısı, yıldızın parlamasını sağlar. Bu ısı, gazın basıncını kütle çekim etkisini dengelemeye yeterli olana dek artırır ve gazın büzüşmesi durur. Tıpkı bir balonu üfleyerek şişirmeye başladığımızda, balonu genişletmeye çalışan içerideki havanın basıncı ile balonu küçültmeye çalışan gerilim arasındaki denge gibi, yıldız da bir süre sonra genişlemesini durdurur. Ancak en sonunda yıldız hidrojenini tüketir ve soğumaya, dolayısıyla da büzüşmeye başlar. Ve bazıları yakıtlarının sonuna geldiğinde kara deliğe dönüşebilirler.
Bilim Dünyası, 10 Nisan 2019 Tarihini Kaydetti.
Geçtiğimiz hafta tüm bilim dünyası için çok önemli bir olay gerçekleşti. 103 yıl önce teoride ortaya atılan kara delik, ilk kez pratikte gözlemlendi. İlk olarak Einstein’ın Genel Görelilik Teorisinde ortaya atılan bu fikir Stephen Hawking ile birlikte popülerliğinin zirvesine çıktı. Hawking, karadeliklerle ilgili çok konuştu, çok yazdı. Hawking’in bir çok makalesi ve kitabı var bu konuda.
10 Nisan’da ise dünyada ilk defa bir kara deliğin fotoğrafı yayınlandı. Bilim dünyası evrendeki en büyük kara deliği gözlemledi. Çapı yaklaşık 40 milyar km idi. Bu devasa bir büyüklüktür. Bu karadeliği gözlemleyebilmek için 20 yıldır Event Horizon Telecope (EHT) projesi kapsamında araştırmalar yapılıyordu. 40 ülkeden 200 bilim insanı bu projede görev almaktadır. Gözlemler ise birbirinden bağımsız 8 ayrı radyo teleskopundan yapılmaktadır. Bu arada 200 bilim insanı arasında ülkemizden de biri var: Feryal Özel. Bu durum, ülkemiz için gurur kaynağıdır. (Feryal Özel, hakkında daha sonra bir biyografi yazısı yazacağım.)
Gözlemlediğimiz kara delik bizden 54 milyon ışık yılı uzaklıktadır.
M87 galaksisinde gözlenen kara delik, bizden 54 milyon ışık yılı uzaklıktadır. Çapı 40 milyar km büyüklükte, 6,5 milyar Güneş kütlesine sahiptir. Çok uzakta olmasına rağmen büyüklüğü sebebiyle onu gözlemlemek daha kolaydır.
Kara Delik, Kara Değil Miydi?
Kara deliğin fotoğrafını gördüğümüzde biraz da şaşırdık. Çünkü yıllarca bildiğimiz; ”Karadelikler karadır, o kadar yoğun bir çekim güçleri vardır ki ışık bile kurtulamaz, ışığı yutarlar,” bilgisi ile uyuşmuyordu. Aslında o gördüğümüz kırmızı halka karadeliğe ait değil. Yani yıllarca bildiğimiz “Kara Delikler karadır,” bilgisi doğrudur. Çünkü o kırmızı halka karadeliğinin evrenden kendine çektiklerinden geriye kalan parçacıkların rengidir. Yoksa kara delik karadır 😉 Onu göremeyiz çünkü o, ışığı bile yutar.
Sonuç olarak, yeni şeyler keşfetmek insanı her zaman heyecanlandırır. Bilinmeyene biraz daha yaklaşmak, onu öğrenmek insanoğluna büyük bir haz verir. Yıllarca bir amaç uğruna çalışıp sonunda sonuç alabilmek insana umut verir. Bu onu motive edip, güç veriyor. Bu güç ise yeni keşifler yapılmasını tetikliyor.
Yazımı Stephen Hawking’in sözüyle bitirmek istiyorum.
”Eğer kendinizi bir kara deliğe düşmüş gibi hissediyorsanız, çabalamaktan vazgeçmeyin. Mutlaka, çıkış yolu var.”
Çiğdem Mertoğlu
No Comments