Deniz Kokulu Element İyot

Herkese Merhabalar. Bugün sizlerle üzerinde çok durulmayan ama oldukça önemli olan bir element eksikliğinden yani iyot eksikliğinden bahsetmek istiyorum.

Öncelikle nedir bu iyot? Bu soruyla başlayalım. İyot doğada denizde, bazı deniz bitkilerinde ve toprakta bulunan bir element. Vücudumuz için gereksinimi ise mikrogramlarla ölçülecek kadar az. Ancak eksikliği birçok hastalığa sebebiyet verebiliyor. Birazdan bunlardan da bahsedeceğiz ancak şimdi vücudumuzda iyot ne için gerekli ona bakalım.

İyot, tiroid hormonları olan T3, T4 ve TSH’ın salınımı için gerekli bir element. Çocuklarda büyüme gelişme ve mental sağlık için oldukça önemli. Hatta anne karnında ki fetüs gelişebilmek için dahi iyoda ihtiyaç duyuyor¹ (Azak ve Tüzün, 2012).

İyot Yetersizliği ve Oluşan Komplikasyonlar:

İyot’un vücudumuz için olan öneminden yukarıda bahsettik. Sıra geldi iyot yetersizliği nedenleri ve sonucunda gelişen komplikasyonları konuşmaya. İyot yetersizliği, genellikle bir ülkenin sosyoekonomik düzeyini belirlemede önemli bir parametre. Çünkü genellikle gelişmiş ülkelerde gıda yetersizliği olmadığı için yetişkin bireylerde böyle problemler çok az rastlanıyor.

Ülkemizde ise iyot eksikliği ile baş edebilmek için tuzlara iyot takviyesi yapılıyor. Ancak burada minik bir hata var. Bazı tuzların içerisine iyot eklenmiş olmasına rağmen ambalajları şeffaf olabiliyor. Ya da biz alıp eve getirdiğimizde direk ocağın yanına delikleri olan kapaksız bir tuzluğun içerisine koyup bekletiyoruz. Bir de üstüne yemeklere pişirme sırasında tuz ekliyoruz. Oysa iyot ısıya ve ışığa duyarlı bir element. Bu yüzden karanlık ve serin bir yerde ağzı kapalı olarak muhafaza edilmeli, yemeklere piştikten sonra tuz eklenmeli²(Bor, 2005).

Gebelerde ve Çocuklarda İyot Yetersizliğine Dikkat!

İyot yetersizliği eğer gelişmiş veya gelişmekte olan bir ülkedeyseniz çok rastlanan bir sorun değildir. Ayrıca iyot yetersizliği ilk zamanlarında belirti vermez. Bazı durumlarda guatrdan kaynaklanan tiroid bezinin dışa doğru belirgin şekilde şişmesi ile anlaşılır duruma gelebilir. Hamileler, kadınlar ve çocuklar iyot yetersizliğinde risk grubu içerisinde yer alırlar. Gebeliğin ikinci üç ayında yani 3-6 ay arasında bebeğin beyni gelişmeye başlar. Bu dönemde ise iyoda daha çok ihtiyaç duyulur. Eğer annede iyot yetersizliği varsa bebekte zeka geriliği, gelişim geriliği gözlenebilir. Hatta ileri vakalarda ölü doğumlar bile gözlenebilir.

Çocukluk döneminde gözlenen iyot yetersizlikleri ise çocuğun yaşıtlarına göre IQ seviyesinde, büyüme ve gelişmesinde bir geriliğe sebebiyet verebilir³.

Yetişkinlerde gözlenen iyot yetersizliği ise tiroid hormonlarının salgılanmasını önler. Bu durumda ise guatr denen bir hastalık ortaya çıkabilmektedir. Ülkemizde genellikle Karadeniz bölgesinde guatr hastalığı çok rastlanır. Bunun sebebi ise bu bölgede guatrojen içeren karalahananın bolca tüketilmesi olduğu düşünülüyor.

Guatrojen içeren besinler arasında ise kara lahananın yanı sıra turp, yer elması, brokoli ve karnabahar yer alır. Guatrojenler ise iyodun tiroid bezine taşınmasını engelledikleri için guatr hastalığına neden olurlar. Ancak bazı araştırmalarca guatrojenlerden yana zengin beslenmesinin yanı sıra toprakta ve suda fazla yağıştan dolayı iyot yetersizliği meydana gelebiliyor. Bu nedenle de Karadeniz bölgesinde yaşayan insanlarda sebzelerden ve sudan iyodu yeteri kadar alamadıkları için iyot eksikliğinin daha fazla gözlendiği düşünülüyor.¹.

İyot Yetersizliği Hangi Durumlarda Gözlenir?

İyot yetersizliği ve yetersizliğinde ortaya çıkan komplikasyonlardan bahsettik. Ancak hemen gözünüz korkmasın. Acaba bende de iyot yetersizliği var mıdır diye. İyot yetersizliği genellikle guatrojenlerden yana zengin beslenen (zenginden kasıt her gün kara lahana yiyen Karadeniz kültürü ile büyümüş bireyleri örnek verebiliriz), guatr olan, iyotlu tuz tüketmeyen, hiç deniz kenarına gitmeyen, beslenme eksikliği yaşayan bireylerde gözlenir.

“Deniz kenarına gitmemenin konuyla alakası ne?” diyebilirsiniz. Hemen onu da cevaplayalım. Doğada iyot çoğunlukla denizde ve denizdeki bitkilerde bulunur. Deniz yakınlarına havada “deniz kokusu” diye tabir ettiğimiz şey ise iyottur. Biraz deniz havası alayım dediğinizde aslında bedeninize iyot da almış olursunuz.

“Peki ben denizi olmayan bir şehirde veya ülkede yaşıyorum, iyottan eksik mi kalacağım?” derseniz: Denizden buharlaşan sular havaya karışır ve bulutlarla yağmur olarak toprağa karışır. Topraktaki iyot ise bitkilerle bizlere kadar ulaşır. Yani sağlıklı bir beslenme ve iyotlu tuz tüketimiyle iyot eksikliği en aza indirgenebilir³.

İyot yetersizliğinin tespiti:

İyot yetersizliğinden bahsetmişken iyot yetersizliğinin nasıl tespit edilebileceğinden de bahsedelim istiyorum. Vücudumuza aldığımız iyodun %90’ını idrar yoluyla vücudumuzdan atarız. İdrar testi ile iyot yetersizliğini tespit etmek diğer yöntemlere göre daha az maliyetli ve kolaydır. Özellikle yeni doğan bebeklerde hipotiroidizm (tiroid bezinin az çalışması) tanısının saptanması için idrar tahlili kullanılır. Yeni doğan bebeklerin ise tamamına konjenital (doğumsal) hipotiroidi taraması yapılıyor. Duruma göre ise gerekli tedavi öneriliyor³.
Umarım bu hafta ki yazımı keyifle ve bilgilendiğinizi hissederek okumuşsunuzdur. Bir sonra ki hafta görüşmek dileğiyle. Herkese sevgiler.
 
 

Dyt. Fatma Nur Erdoğan

 

Kaynakça

1. Üniversite Öğrencileri Arasında Günlük İyot Alımı ve Bilinci, Azak, Ş. ve Tüzün, T., (2012). Akademik Gıda, 10(4), 45-49.
2. Kadınlara İyotlu Tuz Konusunda Verilen Eğitimin Bilgi Davranış ve Çocuklardaki İdrar İyot Düzeyine Etkisi. Bor, S., (2005), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
3. Ankara İli, Çubuk İlçesi Kışlacık ve Kuruçay Köylerinde İyot Yetersizliği Hastalıkları Prevelansı, İdrarla İyot Atımı ve İyotlu Tuz Kullanma Durumu. Köksal, E. ve Pekcan, G., (2001), Beslenme Diyet Dergisi, 30( 1): 12-18