Demokrasiler Nasıl Ölür?

Demokrasiler Nasıl Ölür? | Steven Levitsky – Daniel Ziblatt

Türkiye’nin adının sık sık geçtiği bir kitap. Türkiye’den bol bol örnek yer alıyor.

Demokrasiler Neden Ölür | Amerika Birleşik Devletleri

ABD’de 2017’de Donald Trump‘ın başkan olmasının ardından işin uzmanı olan Amerikalılar “Demokrasimiz tehlike altında mı?” diye sormaya başlamışlar.

“Amerikan siyasetçileri artık rakiplerine düşmanlarmış gibi davranıyor, özgür basını korkutuyor ve seçim sonuçlarını reddetmekle tehdit ediyorlar. Mahkemeler, istihbarat teşkilatları ve etik büroları dahil demokrasimizin kurumsal korumalarını zayıflatmayı deniyorlar.”

Yazarlar bu tespiti yaptıktan sonra diğer ülkelerdeki benzer yönetimleri inceleyerek ders alma yoluna gitmişler. Başka ülkelerde demokrasinin tehlike çanları nasıl çaldı, o ülkelerdeki yöneticiler nasıl davrandı, süreç nasıl ilerledi… Bu konularla ilgili pek çok ülkeyi ele almışlar. Çok akıllıca bir yöntem. Bir söz vardır: “Akıllı insanlar kendi tecrübelerinden, daha akıllı insanlar başkalarının da tecrübelerinden yararlanır.” Yazarlar da bunu yapmaya çalışmış. Kendi halklarını, başka ülkeleri örnek vererek gidişat hakkında uyarmışlar.

Demokrasiler Neden Ölür | Diktatörler

Amerika’nın denetim ve denge sistemini iki temel standart belirliyormuş: Partilerin birbirini yasal rakipler olarak görmesi ve kurumlar üzerinde kendi partilerinin avantajlarına olacak şekilde güç kullanmamaları. Buna kısaca “tolerans ve kısıtlama” diyorlar.

Tehlike çanı olarak gördükleri ilk şey, aşırı kutuplaşma olmuş. “Tarihteki demokrasi çöküşlerini araştırmanın ortaya koyduğu en kesin neden, aşırı kutuplaşmanın demokrasileri öldürebileceğidir.”

Kimi demokrasiler silahla, kimi demokrasiler seçilmiş lider ile yıkılır, diyen yazarlara göre “Daha sık karşılaşılan versiyonu ise demokrasinin yavaşça erozyona uğrayarak, fark edilmesi zor adımlar sonucu yok edilmesidir.”

İşte bu adımların fark edilmesi için bir diktatörü gördüğümüz zaman tanımamıza yardımcı olacak uyarı işaretleri sıralamış yazarlar:

1. Hareket ya da sözleri ile oyunun demokratik kurallarını reddediyorsa
   (Anayasayı reddetmek, seçimleri iptal etmek, bazı organizasyonları yasaklamak vb gibi)
2. Rakiplerinin meşruiyetini kabul etmiyorsa
   (Rakiplerini yıkıcı olarak tanımlamak, elinde delil olmadan rakiplerinin kanuna karşı çıktığını, yabancı bir hükümetle iş birliği yaptığını vb öne sürmek gibi)
3. Şiddete göz yumuyor ya da şiddet için cesaretlendiriyorsa
   (Silahlı çetelerle bağlantısı olması, taraftarlarının uyguladığı şiddeti desteklemek, dünyanın başka bir yerindeki şiddet olayını övmek vb gibi.)
4. Medya dahil muhalefetin sivil özgürlüklerini kısmak konusunda isteklilik gösteriyorsa
   (Karalama, sivil halk ya da basındaki eleştirileri cezalandırma tehditi, dünyanın başka bir yerindeki baskılayıcı önlemleri övme vb gibi)

Bu temel maddeleri yargı sistemini kendi yandaşları ile doldurmak, basını susturmak için hapis korkusu salmak, medyayı satın almak, rakipleri karalamak veya hapse attırmak, oyunun kurallarını baştan yazmak, güçten düşülmek üzereyken bir kriz ya da saldırı ortaya çıkarmak… gibi örneklerle destekliyor yazarlar.

İşte bunlardan biri ya da birkaçı varsa demokrasi konusunda endişelenmek gerektiğini anlatıyorlar.

Demokrasiler Neden Ölür | Donald Trump

Yazarlar ABD’nin anayasasına, özgürlük ve eşitlik inançlarına, güçlü orta sınıfa, eğitim ve sağlıktaki yüksek seviyelerine, büyük ve farklı alanlardaki özel sektöre güvenerek “burada işler bu kadar kötü olamaz” diye düşünürlermiş. Ama Donald Trump onları düşünmeye sevk etmiş.

Yazarlara göre Donald Trump yukarıdaki dört kriteri de gerçekleştirmiş. Böyle bir durumda demokrasiyi tehdit eden lidere karşı diğer siyasiler hırslarına yenik düşmeden birlik olmalı, demokratik kurumları savunmak için mümkün olan her şeyi yapmalı, diye tavsiyede bulunuyor yazarlar. Bu durumdaki bir liderin karşısında kim varsa ona oy verilmesini öneriyorlar. Kendi ülkelerinde Donald Trump’ın karşısında Hilary Clinton olduğu için onu desteklemek gerektiğini tavsiye etmişler.

Demokrasiler Neden Ölür | Türkiye

Kitapta demokratik yönetim ile ilgili tehlikeli adımların atıldığı ülkelere örnek olarak: Peru, Venezuela, Rusya, Türkiye vb. var. Yazarlar gerek Türkiye’yi gerek diğer ülkeleri çok iyi gözlemlemiş. Bu gözlemlerden ders çıkarmak için iyi bir kitap ama öte yandan çok üzücü. Çünkü Türkiye’nin adı sık sık geçiyor kitapta ve Türkiye’nin bu kitapta yer alacak kadar bol örneğe sahip olması üzüyor.
 
 
Saygılar,
Hülya Erarslan