Omelas’ı Bırakıp Gidenler ve Mahsa Amini

Ursula Le Guin’in “Omelas’ı Bırakıp Gidenler” adlı bir kısa öyküsü vardır.

Hikayede, Omelas şehri mükemmel bir toplum gibi görünüyor; herkes mutlu, herkes uyum içinde yaşıyor ve şehir barış içinde. Ama şehirde bir yerde gizli bir bodrumda, masum bir çocuk gece gündüz korkunç bir şekilde işkence görüyor. Bu işkence, şehre tüm refahını ve mutluluğunu veren şeydir. İşkence durdurulursa toplum çöker ve genel mutluluk da onunla birlikte gider.

Bir faydacı için bu kabul edilebilir bir durumdur: Milyonlarca insan mutluyken sadece bir kişi sefalet içindedir. Durum değişseydi milyonlarca insanın mutluluğu ellerinden alınırken sadece bir kişi faydalanacaktı. Bu nedenle işkence devam etmelidir. Ancak deontologlar, bunun faydacılıkta büyük bir kusur olduğunu savunuyorlar! Ahlâklı bir insan, sırf mutluluğa neden olduğu için böyle bir adaletsizliğin devam etmesine nasıl izin verebilir?

Popüler kültürdeki bu faydacılığın yansımasını kendi dünyamızda birçok defa deneyimliyoruz. Bugünlerde ise bu açık örnek bize kendisini İran’da gösteriyor. İranlı kadınlar birer Omelas olarak bodrum katında, sistemin devam etmesi için tutulan çocuklar olarak, uzun bir süredir silik varlıkları ile yaşamaya çalışırken, toplumun fayda sağlayan erkil düzeni onları kendi mutlulukları için feda etmekte bir sakınca görmediler. Çünkü bu erkil düzen, kendi oluşturdukları tüm refah ve mutluluğu onlara veren şeydi (patolojik de olsa).

Gelelim yazımızın başındaki soruya:

Ahlâklı bir insan, sırf mutluluğa neden olduğu için böyle bir adaletsizliğin devam etmesine nasıl izin verebilir?

İranlı 22 yaşında genç bir kızın, Mahsa Aminin’nin sistem uğruna yok edilmesi sonrası İran’da yaşayan Omelaslar ve böyle bir adaletsizliğin devam etmesine izin vermeyen ahlâklı insanların gerçekleştirdiği toplumsal olaylar ve hak arayışları bize bu sorunun cevabını veriyor. Bir veya birçok masum, haksız yok oluş, ağır bedeller bodrumdaki kapının kilidini açabiliyor.

Kant’ın etik anlayışına göre ahlâklılık, mutluluk ile ilgili bir şey değildir. Çünkü mutluluk bizi doğruca arzu ve isteklerimize götürebilir. Oysa ahlâklılık içimizdeki vicdan yasası ve bilgi ilgi doğru orantılıdır.

Şimdilik İran’da açılan sadece bir kapının kilidi ancak bu değerli çaba bile birçok kaybı ve acıyı beraberinde getirdi.

İran’da kadınların erkil düzen ve kendi mutlulukları için onları feda eden faydacı ideolojiye karşı başlattıkları başkaldırı güneşi tekrar görebilmelerine izin verebilecek mi?

Bunu bize zaman gösterecek fakat bugün olmasa bile yarın “Omelas bir daha terk edilmeyecek.”
 
 
Feray Orman