Kitap tekrar tekrar açabileceğiniz bir hediyedir. Çocuk kitaplarının çocuklar ile felsefe yaparken başvurmamız gereken önemli yol göstericiler ve hediyeler olduğunu çocuklarla yaptığım çalışmalarda sürekli deneyimleyebiliyorum.
Ebeveynlerle yaptığım sohbetlerde çocuklarıyla sık sık kitap okuduklarını ancak kitaba eşlik ederken çocuğun düşünsel becerilerini geliştirebilmeleri için neler yapabileceklerini bilemediklerini belirtiyorlar. Sadece kitapları okuduklarını daha fazla bir şey yapamadıklarını söylüyorlar. Öncelikle şunu söylemeliyim ki kitap okuyan bir çocuk ileride düşünen bir bireye dönüşür; bu nedenle, çocuklarınıza kitaplar almanız ve okumanız bile tek başına inanılmaz değerli.
Bununla beraber çocuğunuz ile kitap okurken, kitap okuma zamanlarınızı daha keyifli hâle getirecek ve aynı zamanda çocuğunuzun düşünme becerilerini, yaratıcılığını geliştirecek basit ama etkili yöntemlerden bahsetmek istiyorum.
Çok sevdiğim bir çocuk kitabı yazarı olan Shel Silverstein’ın “Cömert Ağaç” kitabı üzerinden bir çocuk kitabını nasıl ele alabileceğimizi ve bu kitabı çocuğumuza daha fazla katkı sağlayabilecek şekilde nasıl kullanabileceğimizi, nasıl sorular sorabileceğimizi göstermek istiyorum.
Cömert Ağaç kitabı, bir çocuk ve bir ağacın hikayesi üzerinden “İnsanların doğa ile olması gereken uygun ilişkisi nedir?” sorusunu düşünmemizi sağlıyor.
Hikâyede sadece bir ağaç ve bir çocuk arasında geçen konuşmalar söz konusudur. Kitap boyunca çocuğun ağaç ile ilişkisi bir dizi dönüşüme uğrar.
Çocuk küçükken ağaca tırmanır, yapraklarıyla oynar, dallarında sallanır, elmalarından yer. Birbirlerini çok severler. Ama çocuk büyüdükçe bir şeyler değişir. Genç bir erkek olduğunda para ister, bu yüzden satması için ağaç ona elmalarını verir. Çocuk genç bir yetişkin olduğunda, bir aileye sahip olmak ister ve bir eve ihtiyaç duyar, bu yüzden ağaç ona bir ev inşaat etmesi için dallarını kesmesini söyler. Küçük çocuk ağa, hayal kırıklığına uğramış ve tekne isteyen bir yaşlı adam olarak geri döndüğünde ağaç ona gövdesini kesmesini ve istediği türden bir tekne yapmasını söyler. Çocuk böyle yaptığında, ağacı neredeyse cansız bir kütük haline getirdiğini görür. Kitabın son bölümünde, çocuk oturup dinlenmek için yer arayan yaşlı bir adam olarak geri dönmüştür. Her zaman için sadık kalan ağacın yerinde sadece bir kök kalıntısına dönüşmüş bir kütük bulur.
Bu kitabı çocuklarla tartışmamızdaki amaç, çocuğun yaşantısının farklı evrelerinde ağaç ile değişen ilişkisi hakkında düşünmelerini sağlamaktır.
Uzun zaman önce bazı filozoflar doğa üzerinde hakimiyete sahip olduklarına inanıyorlardı. Yani doğadaki her şeyi amacına uygun hâle getirebilen nesnelere dönüştürme hakkına sahip olarak görüyordu kendini.
Bütün şeyler sadece bizim için. Fakat özellikle 20 yy’ın 2. yarısında böyle bir varsayımın yıkıcı sonuçları gittikçe daha belirgin hâle geldi. İçinde yaşadığımız dünyanın mirasçıları onlara gelecek kuşaklara, doğru bir uyum içinde yaşayabilecekleri bir dünya bırakabilmek için koruyucu olmamız gerektiğini kabul etmek.
Doğayı yalnızca kullanmamız gereken bir şey olarak düşünmek yerine, kendimizi onun koruyucu olarak görme yükümlülüğü.
Öncelikle çocuğun büyüme sürecinde ağaçla olan ilişkilerini ele alabilirsiniz. Ağaçla ne tür bir ilişkinin uygun olduğunu ve neden böyle olduğunu tartışabilirsiniz. Böylece çocuklar çevre etiğindeki temel soruları ele almaya başlayacaklardır.
“Ağaç verecek hiçbir şeyi kalmayana kadar çocuğa vermeye devam etti. Diğer taraftan çocuk ağaca hiçbir şey vermedi.”
- Sizce çocuk bencil miydi? Neden ya da neden değil?
- Sizce karşılık beklemeden sürekli veren birisine ne denir?
“Hikayede ağaç çocuğa birçok hediye verir.”
- Birisine bir şey verdiğinizde karşılık bekler misiniz?
- Hiçbir şeyinizi verdikten sonra keşke vermeseydim dediğiniz oldu mu?
“Kitabın başlarında, ağacın çocuğu sevdiğini okuduk.”
- Neden başlarda ağaç çocuğu sevdi?
- Sizce iki sevgide aynı çeşit sevgi midir?
- Sizce insanların birini sevmek için bir nedene ihtiyacı var mıdır?
- Birisine aynı anda hem kızabilir hem de sevebilir misiniz?
“Ağaç çocuğa gövdesini verdikten sonra artık gerçekten mutlu değil.”
- Eğer siz ağaç olsaydınız mutlu olur muydunuz?
- Mutlu olmak için başkalarına ihtiyacın var mı?
- Herhangi bir neden olmadan da mutlu olabilir misin?
- Hiç sadece birini mutlu etmek için bir şey yaptınız mı?
Bu çocuk kitabı çevre felsefesi yanında sevginin doğası, mutluluk, arkadaşlık kavramlarını tartışabilmemiz için de bize fırsatlar sunuyor.
Sizde çocuğunuzla birlikte kitap okurken çocuğunuzun metne bakıp kolayca cevap verebileceği metin bilgisi soruları yerine beraber düşünmenizi sağlayan düşünme soruları sorabilirsiniz.
Çocuklar düşünme soruları oluşturmakta oldukça başarılı oldukları için kitap okurken onlarda bu soruları sorarak size eşlik edeceklerdir. Eğer çocuğunuz tartışmak istemiyorsa zorlamayın, kitabı kendi içerisinde keşfetmenin tadını çıkarıyor olabilir.
Bu Yazının Egzersizi:
Evinizde çocuğunuzun çok sevdiği ve bazı felsefi kavramlara yakından bakmamız sağlayacak bir çocuk kitabı üzerine düşünebilirsiniz.
Hem kendinize hem çocuğunuza şu soruları sormanız düşünmenizi ve keşfetmeniz kolaylaştıracaktır.
- Bu kitap ne hakkında olabilir?
- Hangi ana kavramları ele alıyor. (Arkadaşlık, sevgi, paylaşmak..)
- Cevabını vermem için düşünmemi sağlayacak hangi soruları sorabilirim?
Referanslar ve Kaynakça:
- The University of Washington Center for Philosophy for Children
2 YORUMLAR
Ne güzel bir rehber bu yazı, bayıldım 🙏 Anne-babalara yönlendiriyorum 👏👏
Çok teşekkürler Canım Şen ablam.