Kontrol etmek, aşırı kontrolcü olunmadığı müddetçe insan hayatının güvenli bir şekilde devamı için olması gereken davranışlardan biridir. Çevre şartlarını kontrol etmek ne kadar gerekli ise, insanın kendini kontrol etmesi de o kadar gereklidir. Otokontrol ya da öz denetim olarak karşımıza çıkan bu kavram, çok üzerinde durulmasa da aslında öğrenilebilir ve geliştirilebilir bir beceridir. Bu beceriyi edinenler ve hayata geçirenler hayatta daha az yorulurlar.
Öz Denetim Nedir?
Öz denetim, insanın birey olma yolunda kendi farkındalık yolculuğudur. Hayatın zorluklarına karşı kendini korumasıdır. Kendine iyi gelmeyen şeyleri mümkün olduğunca hayatından çıkarabilmesidir. Geçmişin pişmanlıklarını, geleceğin kaygılarını bertaraf edebilmesidir. Bunları yapabilmenin pek çok öğretilen tekniği vardır ama ilk önce birey kendinde neyi kontrol etmesi gerektiğini bilmelidir. Aksi takdirde öğretilen tüm teknikler, yapılan tüm egzersizler yüzeysel kalır. Sadece anlık olarak bireyi rahatlatır.
Nereden Başlamalı?
İnsan sosyal bir varlıktır. Kalabalığı sevse de sevmese de, içe dönük olsa da dışa dönük olsa da mutlaka toplumla iletişim içinde olmak zorundadır. Toplumda kabul edilir olmanın ilk şartı da bireyin davranışlarıdır. Bu yüzden çoğu zaman farkında bile olmadan davranışlarını kontrol etmek zorunda kalır insan. Buradaki “davranışı kontrol etmek ya da kontrol etmek zorunda hissetmek” cümlesinden anlaşılan, davranışın içinde bulunulan ortama uygun olup olmadığıdır. Bu elbette şarttır fakat eksiktir. Atlanılan çok önemli bir unsur vardır. Bu da davranışların insanın tutumlarına uygunluğudur. Aslında davranışlar tutumlar sonucunda oluşur. Davranışların tutumlara uygun olması insanların iyi hissetmesinin öncelikli sebeplerinden biridir. Davranış sadece çevreye uygunsa fakat bireyin tutumuna yani kendi iç dünyasına uygun değilse, orada huzursuzluk vardır. Bu yüzden birey davranışlarıyla ilgili öz denetimini yaparken bu dengeyi mutlaka gözetmelidir.
İletişimde Öz Denetim
İnsanın duygularını farketmesi ve duygularını çevresine ifade edebilmesi çok önemlidir. Eğer kendini doğru ifade edemezse hayatı zihinsel geviş getirerek geçer. Sinirlendiği zamanlarda öfkesini ifade edemezse, sürekli “Ah neden söylemedim, keşke söyleseydim” ile; yanlış anlaşıldığını düşündüğü zamanlarda ise “Ama ben öyle demek istememiştim” ile yaşar. Bu şekilde yaşamak da yıpranarak yaşamaktır.
Bunun önüne geçebilmek, iletişimini kontrol etmekle mümkün olur. Bunun da çıkış noktası, kullanılan dili kontrol etmektir. “Sen” dili kullanmak yanlış anlaşılmaya davetiye çıkaran bir üsluptur. Niyet saldırmak ya da suçlamak olmasa bile, karşıya geçen mesaj bu şekildedir. Birey için sonucu ise pişmanlıktır. Duygularını doğru ifade edebilmenin dili, “ben” dilidir. Suçlamasız, saldırısız sadece kendi hissettiğini aktarmak bu şeklide olabilir. Kelimeleri kullanırken uygulanabilen öz denetim, çoğu zaman anlaşılmayı ve anlamayı beraberinde getirir. Bu şartlar da hayatı zihinde büyütmenin ve yorulmanın önüne geçer.
Fiziksel Öz Denetim
Duyguların, bedeni etkilediği kanıtlanmış bir gerçektir. Olumsuz duyguların beden sağlığını bozmasının yanısıra, fiziksel duruşu da etkilediği bir gerçektir. Mesela bir bireyin gergin olduğu, yürüyüşünden, oturuşundan ya da genel duruşundan anlaşılabilir. Fakat bazen de bunu tam tersine düşünmek ve uygulamak gerekir. Birey gergin olduğunda, fiziksel duruşunun farkında olup kendi bedenini denetlerse, bilinçli olarak daha rahat oturup, bilinçli olarak konuşmasındaki tonlamayı, hızı, nefesini ayarlarsa kısa sürede gerginliğin azalmaya başladığını görecektir. Özdenetimin belki de en önemli faydası budur.
Hayatı, çevreden çok kendini ölçülü bir şekilde kontrol ederek yaşayabilmek, kendine iyi geleni yapabilmek, iyi gelmeyenleri hayatından çıkarabilmek demektir. Bu da hayatı doyumlu yaşayabilmektir.
Nalan Erpolat
No Comments