Gaslighting

“Gaslighting” insanın insana uygulayabileceği en ağır psikolojik şiddetlerden biridir. Gaslighting uygulayan birey, karşısındakini yetersiz hissettirmek ve kendine bağımlı hâle getirmek için bilinçli bir çaba harcar. Üstelik bu çabayı da karşı tarafa hiç hissettirmeden yapar. Öyle ki bu psikolojik şiddete maruz kalan birey bunu kolay kolay farketmez bile.

Bu terim adını, 1938 yılında yazılmış ve oynanmış “Gas Light” isimli bir tiyatro oyunundan almıştır. Oyunun iki ana karakteri, Jack ve Bella evli bir çifttir. Jack, Bella’ya belli etmeden, evdeki gaz lambasının ışığını her gün biraz daha kısar. Kısa süre sonra, Bella lambanın artık iyi aydınlatmadığını söyler. Jack de ona, lambada bir değişiklik olmadığını, kendisinin yanıldığını söyler. Benzer kandırmacalarla Bella’yı kendi yetersizliğine, unutkanlığına ve neredeyse deli olduğuna ikna eder.

Bu gibi bir durumda, aslında istismarcı özgüvensiz ve güçsüzdür. Bu sebeple, karşısındaki kişiyi kendiyle ilgili şüpheye düşürmek ve kendisine bağımlı hâle getirmek ister. İstismar ettiği kişinin, kendisini geliştireceği, kendisini iyi ve yeterli hissedeceği yerlerde olmasını istemez ve buna engel olmaya çalışır. Bireyi, sosyal ortamlardan ve sosyal destekten mahrum bırakmaya çalışmak da yöntemlerden bir tanesidir.

Gaslighting Mağduru

Bu psikolojik şiddet türüne maruz kalan birey, üzüldüğünü, kırıldığını dile getirdiği zaman, istismarcı kesin savunmalarını, keskin suçlamalarla yapar.

“Çok büyütüyorsun.”
“Aşırı tepki veriyorsun.”
“Ne kadar hassassın.”
“Gerçekten böyle düşünüyor olamazsın.”
“Senin iyiliğin için söylüyorum.”
“Saçmalıyorsun.”
“Paranoyaksın.”
“Sen de delirmeye başladın.”
“Ben sana öyle bir şey demedim.”

Tüm bunları sıklıkla duyan birey, kendisinin gerçekten de normal olmadığına inanır. Sonra da kendine olan güveni git gide azalır ve yok olur. Yani tam istismarcının istediği durum olmuş olur.

Yanında güçlü hissettiği, kendine tamamen bağımlı biri vardır artık. Fakat işin en kötü yanı, mağdurun bunu hiç farketmemesidir.

İnsan Gaslighting Mağduru Olduğunu Nasıl Anlayabilir?

Her şeyde olduğu gibi, gaslightinge maruz kalan bireylerin, bu durumdan kurtulmalarının ilk adımı farkındalıktır. Çok sinsice ilerleyen, yavaş yavaş büyütülen bir şiddet türü olduğu için, bireyler bunu hemen fark edemeyebilirler. Bu sebeple bazı unsurların kendilerinde var olup olmadığını, kendi hayatlarını mercek altına alarak tespit etmeleri gerekir.

Bunlardan ilki, bireyin kendisini sürekli sorguluyor olup olmamasıdır.

“Acaba çok mu hassasım?”
“Neden her şeyi abartıyorum?”
“Herkes mi benim gibi, yoksa bir tek ben mi böyleyim?”

Gibi sorularla kendinden şüphe etmesi bu durumun en önemli habercisidir.

Diğer bir konu da bireyin çok fazla özür diliyor olmasıdır. Birey özellikle bir kişiden çok fazla özür diliyorsa ya da sürekli ona karşı bir açıklamayı borç hissediyorsa, her kararı için o kişinin onayını bekliyor, onay almadan harekete geçemiyorsa, yargılanacağım korkusuyla herkesin günlük hayatında rahat rahat yaptığı şeyleri yaparken kaygı hissedip çokça yalana başvuruyorsa çok büyük bir ihtimâlle gaslightinge maruz kalıyordur.

Bu durumdan kurtulmak için yapılacak ilk şey, özgüveni tekrar kazanmak ve istismarcıya bağımlı olmak zorunda olunmadığını idrak edebilmektir.

Bu aşamadan sonra, birey kendini sorgulamayı bırakıp kendi doğrularıyla, kendinden emin şekilde yürümelidir. Bu şiddeti uygulayan, bazen sosyal hayattan arkadaş, bazen iş arkadaşı, bazen patron, bazen eş, hatta bazen anne-baba olabilir. Farkındalık sonrası söz konusu kişi kimse birey onunla ilişkisini kesmelidir ya da sınırlamalıdır. Yani bu şiddete izin vermemelidir.

Gaslighting bir insana yapılabilecek büyük bir zalimlik. Hiç kimsenin, hiç kimseye böyle davranmaya hakkı yok. Fakat bu şekilde psikolojik şiddete uğrayan ve bunun farkında olmadan hayatını, kendini sorunlu bir insan zannederek yaşayan çok fazla insan var. Bunu fark etmek ve tedbir almak, bireyin kendini yeniden sevmesine ve hayatta mutlu olmasına sebep olacaktır.
 
 
Nalan Erpolat