İştah, bir kişinin yemek yeme isteğidir. Vücudun yiyecek eksikliğine biyolojik tepkisi olan açlıktan çok daha farklı bir kavramdır. Bir kişinin vücudu açlık belirtileri göstermese bile iştahı olabilir veya bunun tersi de mümkündür.
Bir kişinin iştahı çok çeşitli faktörlere bağlı olarak artabilir veya azalabilir. Bu durum da bazen insanların vücudunun ihtiyaç duyduğundan daha az veya daha fazla yemesine neden olabilir.
Bu haftaki makalemizde, iştahı etkileyen faktörleri ve iştah kontrolü konusunda neler yapılabileceğini derinlemesine inceleyeceğiz.
İştahı daha yakından inceleyelim.
İştah, bir kişinin yemek yeme konusundaki genel arzusudur. Bir kişinin iştahı, ne kadar ve ne tür bir yemek tüketmek istediğini belirleyebilmektedir. Genel itibariyle açlık ve iştah birbiriyle karışmaktadır.
Açlık durumu, vücut daha fazla yiyeceğe ihtiyacı olduğunu anladığında ve beyne yemek yemesi için bir sinyal gönderdiğinde ortaya çıkar. Açlık genellikle yedi belirti şeklinde kendini göstermektedir:
- Midede guruldama
- Mide bulantısı
- Sinirlilik
- Midede boşluk hissi
- Baş dönmesi
- Odaklanmada zorluk
- Baş ağrısı
Fakat bir kişinin acıktığı anda ne yemek istediğini düşünme lüksü pek fazla yoktur. Çünkü açlık psikolojik değil, fizyolojik olarak yönetilmektedir. İştah ise temelde üç belirti şeklinde kendini göstermektedir:
- Can sıkıntısı, stres veya başka bir yüksek duygusal durum
- Bireyin kendisine çekici gelen yiyecekleri görmesi veya koklaması
- Kendini ödüllendirme veya motive etme isteği
Bununla birlikte bireyin mevcut sağlık durumu, kullandığı ilaçlar gibi pek çok faktörün de iştah üzerinde etkili olduğunu unutmamak gerekmektedir.
İştahı Tetikleyen Faktörler
İştahı tetikleyen faktörler kişiden kişiye değişmekle birlikte belirli başlıklar altında toplanabilmektedir.
Sağlıklı Beslenme
2017 yılında 31 yetişkin birey üzerinde iştah düzeyleriyle ilgili bir çalışma yapılmıştır. Başlangıçta iştah düzeyi çok yüksek olan bu bireylere dört hafta boyunca düşük kalorili sağlıklı beslenme programı uygulanmıştır. İştah hormonlarının önemli ölçüde azaldığı kaydedilmiştir.
Mental Sağlık
Bir kişinin duygusal durumu, iştahı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bazı insanlar için stres veya keder, hissettikleri ile başa çıkmanın bir yolu olarak daha fazla yemek yemelerine neden olabilir. Ancak bazen, tam tersi de mümkündür.
Kişinin depresyonda olması veya yeme bozukluğunun olması da iştah söz konusu olduğunda fazlaca önem taşımaktadır.
Gebelik ve Emziklilik Dönemi
Gebelik döneminde anne adaylarının bulantı, kusma ve mide ekşimesi sebebiyle iştahları azalırken, emzirme döneminde ise süt üretiminden kaynaklı artan enerji ihtiyacı ve hormonlar sebebiyle iştah artışı gözlemlenebilir.
İlaç Kullanımı
İlaçlar, iştah üzerinde göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir etkiye sahiptir. Bazı epilepsi, diyabet ve antipsikotik ilaçlar ve kortizonların iştah arttırdığı gözlemlenebilmektedir.
Bazı Hastalıklar
Enfeksiyonlar, tiroit hastalıkları, kanser, Parkinson ve böbrek hastalıkları iştah üzerinde önemli etkilere sahip olabilmektedir. Bu hastalıklardan bazıları iştah artışını tetiklerken bazıları ise iştahı azaltma yönünde etki gösterebilirler.
İştah nasıl arttırılabilir?
Bu noktada iştahın neden düşük olduğu birinci önemli konudur. Eğer birey mevcut bir hastalık sebebiyle iştahsızsa ilaç destekleri gerekebilmektedir veya mevcut hastalık iyileştikten sonra iştah normale dönebilir. Fakat herhangi bir hastalık olmaksızın iştahınız az ise uygulamanız gereken birkaç adım olabilir:
- Lezzetli ve güzel kokulu besinleri tüketmeye öncelik verin.
- Lezzeti arttırmak için yiyeceklerde bol baharat kullanın.
- Film veya dizi izleyerek veya sevdiklerinizle birlikte yemek yemeye özen gösterin.
- Az az ama sık sık beslenin.
- Yemek esnasında su tüketmemeye gayret edin.
Peki, ya iştahımız fazlaysa?
Vücudunun ihtiyaç duyduğundan daha fazla yemek yemek istediğini fark eden bir kişi, altta yatan nedeni keşfederek iştahını azaltabilir. İştahınızın çok fazla olmasından şikâyetçiyseniz, sizin için de birkaç öneride bulunabiliriz:
- Yemek esnasında televizyon izlemek gibi dikkat dağıtıcı şeylerden kaçının.
- Besinlerden küçük lokmalar koparın ve iyice çiğneyin.
- Çok aç bir şekilde sofraya oturmamaya ve gün içinde minik ara öğünler yapmaya özen gösterin.
- Eğer duygusal açlık yaşadığınızı düşünüyorsanız bir psikologdan destek alarak duygusal açlığınızı tetikleyen faktörleri keşfetmeyi deneyin.
Bir sonraki makalemizde görüşmek dileğiyle.
Uzm. Dyt. Şeydanur Özpınar
Referanslar ve Kaynakça:
- Lowe, M. R., & Butryn, M. L. (2007). Hedonic hunger: a new dimension of appetite?. Physiology & behavior, 91(4), 432-439.
- Nymo, S., Coutinho, S. R., Jørgensen, J., Rehfeld, J. F., Truby, H., Kulseng, B., & Martins, C. (2017). Timeline of changes in appetite during weight loss with a ketogenic diet. International Journal of Obesity, 41(8), 1224-1231.
No Comments