Çocukluk dönemi, hayatın en belirleyici zamanı. Sadece fiziksel değil, ruhsal ve sosyal olarak da çok hızlı bir gelişim dönemi çocukluk. Algıların çok çok açık olduğu, farkında bile olmadan satır aralarının mükemmel okunduğu, sezgilerin çok çok yüksek seviyede kullanıldığı bir dönem. Öyle ki beyin üzerinde yapılmış olan tüm bilimsel araştırmalar, yetişkinlikteki beyin hacminin %95’ine ilk 6 yılda ulaşıldığını ispatlamıştır.
Aynı şekilde, psikolojik ve psikiyatrik rahatsızlığı olan bireylerle yapılan çalışmalara göre de ruhsal rahatsızlıkların yarısına çocukluk dönemi travmaları sebep olmaktadır. Belirtilerinin de daha çocukluk döneminde ortaya çıktığı anlaşılmaktadır fakat o dönemde anlaşılmamış olan sıkıntılar büyüyerek yetişkinliğe taşınmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, ruhsal sorunlar, dünya genelinde en çok karşılaşılan, en çok iş gücüne ve işlev bozukluğuna neden olan sorunların başında gelmektedir.
Şüphesiz ki çocukluk döneminde sağlıklı bir gelişim için en önemli unsurlardan biri çevresel koşullardır. Çevresel koşulların da ilk başında ebeveyn gelmektedir. Sağlıklı bir çocuk-ebeveyn ilişkisi kurulmuş ailelerde büyüyen çocukların yetişkinlikte sosyal ve duygusal olarak az sorunla karşılaştıkları gözlenmektedir. Hayatın akışında önlerine çıkan problemleri de çok daha rahat yönettikleri birçok psikolojik araştırma sonucu ortaya konmuştur.
Sağlıklı Çocuk-Ebeveyn İlişkisi
Önemi bu kadar vurgulanan sağlıklı çocuk-ebeveyn ilişkisinin tam olarak ne olduğu, günümüzde üzerine çok düşünülen, çok konuşulan bir konu. İnsana dair her konu gibi, bu konu da her ailenin kendi yaşam dinamiklerine göre değişebilir. Fakat bazı gerçekler vardır ki istisnaları olsa da kaideyi bozmaz.
Bunlardan en önemlisi, ebeveyn kavramının anlaşılması ile olur.
Ebeveyn 2 kişidir.
Hem anne hem baba çocuklarına karşı aynı sorumluluğa sahiptir. Bu yüzden bu sorumluluklarının farkında olarak ebeveynlik yolculuklarına başlamaları gerekir. Bu sorumlulukları paylaşırken de ilk takınmaları gereken tutum, tutarlılıktır. Yani çocuklarına karşı aynı tutumu sergilemelilerdir. Her zaman aynı fikirde olmayabilirler ama bunu çocuklarına aksettirmemeliler, kendi aralarında bir orta yol bulup, ortak kararları doğrultusunda, çocuklarına yönelmelilerdir. Anne-babanın tutumumun tutarsız olması, ileriki yaşlardaki kişilik bozuklukları için ciddi bir risk faktörüdür.
Tek bir tutum yoktur ve her tutum her duruma uymayabilir. Fakat anne-babanın ağırlıklı olarak sergilediği tutumun, çocuğun hayatının psikolojik açıdan sağlıklı ya da sağlıksız olmasına sebep olduğu uzmanlarca kabul edilmiştir. Araştırmalara ve uzun yıllardır yapılan klinik uygulamalara göre bazı tutumların belirgin sonuçları olduğu gözlenmiştir.
Yaygın Ebeveyn Tutumları
1.) Yetkeci Tutum
Yetkeci tutum, otoriter olmak demektir. Yetkeci ailelerin, çocuklarına karşı çok sıkı kuralları vardır. Kurallara uymaları konusunda çocuklarına çok sık müdahale ederler. Çocukların istek ve becerilerini görmezden gelerek kendilerine göre doğru olan her şeyi, kendilerine göre doğru olan hâliyle çocuklarına yaptırmak isterler. Ceza vermeye meyillilerdir. Çocuklarının hata yapmalarına izin vermezler. Bu yüzden bu ailelerin çocukları, çevreden çok uslu, çok akıllı görünürler ama aslında hata yapma özgürlükleri ellerinden alındıkça, özgüvenleri gitgide düşmektedir. Böylece atıllaşırlar ve yeni stratejiler oluşturma becerilerini geliştirmeleri çok zor olabilir. Bu yüzden de hayatta karşılaştıkları zorluklar karşısında dayanıksız olabilirler.
2.) Aşırı Koruyucu Tutum
Aşırı koruyucu aileler, çocuklarını gereğinden fazla korumayı seçen ailelerdir. Çocukları sürekli kontrol altındadır ve kendi sorumluluklarının farkında bile olmazlar. Aile her şeyi fazlasıyla çocukları yerine yapıyordur. Bu durum da çocukların ileriki yaşlarda, hayatın sorumlulukları ve zorluklarıyla başa çıkamayan, kırılgan, her yaptıkları davranış için birilerinden onay bekleyen, sürekli birilerine bağımlı olmak isteyen, depresyona yatkın bireyler olmalarına sebep olabilir.
3.) Kayıtsız Tutum
Kayıtsız ya da diğer bir ifade ile ilgisiz tutum, yetkeci tutumun tam tersi olan ebeveyn tutumudur. Bu ailelerde hiçbir kural yoktur, çocuklar tamamen kendi istedikleri doğrultuda yaşarlar. Böyle yaşamaya alışmış olan çocuklar, arada da olsa anne-babalarından gelen tüm uyarılara kendilerini kapatırlar. Sosyal ilişkilerini düzenlemeyi öğrenemezler, akranları arasında hep kendi dedikleri olsun istedikleri için, genellikle “bencil” olarak algılanırlar. İleri yaşlarda da hayatta çok fazla hayâl kırıklığı deneyimleme ihtimalleri yüksektir. Ayrıca dürtü kontrol seviyeleri gelişemediği, beklemeyi, sabretmeyi yeteri kadar öğrenemedikleri için, zararlı alışkanlık edinmeye eğilimli olabilirler.
4.) Demokratik Tutum
Demokratik tutumu benimseyen ailelerin çocuklarının ileriki yaşlarda ruhsal sağlık sorunu yaşama ihtimalleri çok düşüktür çünkü hissettirilen sevgi ve güvene dayalı bir ilişki hâkimdir ebeveyn ve çocuk arasında. Evde herkesin uyacağı kurallar vardır fakat bu kuralları öğretme yolu ceza ya da ödül değildir. Kurallara uymanın sonuçlarının çocukla birlikte konuşulup değerlendirilmesidir. Demokratik ailelerde çocuklar da birer bireydir ve anne-baba çocuğun da müdahil olabileceği konularda çocuklara söz hakkı verir; çocukların problem olarak algıladığı her şeyi önemser; çocuğun hatalarına her an müdahale etmek yerine, hata yapmalarına izin verir ve sadece çok gerekli gördüğü anda destek olur; hataları değerlendirmelerine fırsat tanır. Tüm bunlar sayesinde, çocuk kendi benliğini keşfederek büyür, hatalarıyla yüzleşebildiğinden, problemlerle başa çıkmak için, belli stratejiler üretmeyi öğrenir. Yaşam boyu da stresi iyi yönetebilen, kendi kararlarını verebilen özgüvenli bir birey olur.
Her anne-baba çocuğu için en iyisini ister. Hiç kimse çocuğunun ileri yaşlarda hayatta başarısız olmasını ya da ruhsal problem yaşamasını istemez. Sadece kendince en doğru bildiği yoldan giderek, çocuklarını iyi yetiştirmeyi amaçlamıştır. Fakat bilim insanlarınca onaylanmış, neredeyse teorileşmiş bu bilgileri de çocuk yetiştirirken göz önüne almak çok önemlidir.
Sağlıklı, başarı ve mutlu bir neslin, arkamızdan gelmesi temennisiyle…
Nalan Erpolat
No Comments