İstenç

Çoğunluğa cinselliği çağrıştıran bir kavram istenç-arzu. Cinsellik de bu işin çok önemli bir parçası, içgüdülerden, milyonlarca yıldan, bizden geriye doğru giden, genlerimizden bizlere seslenen binlerce nesilden kurtulmak, istesek bile, kolay mı? Deneyenler olduysa da, cinsellik reddedilebilecek bir bağlam değil.

“Ateşin Psikanalizi” adlı yapıtın bir bölümünde de Bachalard, istenci ve tabii simgesel olarak “ateş”i cinsellikle ilişkilendirmişti. İyi ve değerli bir yapıt olan bu kitabı, bu açıdan da dikkate almak gerekir, diye düşünüyorum.

Ateş

İstenç, bir çok toplumda, bir çok farklı kültürde, geleneksel olarak ve belki de psikanalitik bir çözümleme gerektirebilecek kadar derin bir biçimde toplumsal ve bireysel yaşamın psikolojisine de dayanarak, “ateş”le ilişkilendirilmiştir. Nedir “ateş” ki, istenç için bu denli öne çıkan bir simge oluştursun? İstenç kavramını doğru kavrayabilmek için belki de önce “ateş”i doğru kavrayabilmeli.

Sıcaktır ateş, hem tenini hem içini ısıtır insanın; doğru uzaklıkta durduğunda. Peki “sahip olmak” istersen ateşe?… Ateş zaten orada, sıcaklık, sevgi, paylaşım, güler yüz, “benim” duygusu gerçekten gerekli mi? Ateş sana hazır, ateş tüm varoluşsallığıyla orada. Yanmak mı istiyoruz, ısınmak mı; sahiplenmek mi istiyoruz, ulaşmak mı, ısınmak mı?

Tertip

“Bu dünya bir padişah için çok küçük” diye bir söz var, ilginç ve çok riskli bir yaklaşım. Bütün dünyayı isteyen, zamanla evren içinde isteğinin küçüklüğünün de ayırdına varacaktır. Fakat gözleri sis bulutuyla öylesine perdelenir ki, “diğerleri” için ne kadar büyük bir istenci olduğunu görmez. Görse bile umursar mı? Benlik duygusu öylesine ağır basar ki, burun kıvırır başkalarına. İyi biri o, yapmaz, denebilir de; dünyayı ve daha fazlasını istemesi sorgulanmaz bazılarınca.

“Dünyayı elde etmek istersen/Ve bunu yapmak için tertiplere girersen/sonunu getiremezsin” der Lao Tzu. İstenç böyle bir olgu. İsteklerin yalın mutlulukla sınırlı değilse, tertiplere girmeden ulaşamayacağını eninde sonunda ayrımsarsın. “Kötü bir iş değil, bu kadarcık tertipten, yalandan… ne zarar gelir ki canım” diyerek başlanır da, sonra kötülüğün zirvesinden aşağı yuvarlanırken “Ben nasıl bu duruma geldim” diye düşünecek fırsat bile bulunmaz.

Mutluluk

Buddha da, Boddhidharma da yaşamın temel ereği olarak mutluluğu gösterirler ve istenç kavramını, çoğunlukla, kurtulmak gereken bir tehlike olarak gösterirler. Öyle mi gerçekten? Çoğunluk kendi benliğini kontrol edemeyecek kadar istence gömülmüş durumdayken bunun bu denli altı çizilerek söylenmesi anlaşılabilir bir davranış biçimi.

Mutluluk, en yalın biçimiyle mutluluk olmalı istenç; çiçekli bir bahçe ve kitap dolu bir ev gibi!…

Atakan Balcı