Hayyam

Hayyam | Harold Lamb

Hayyam | Konu

İbrahim oğlu Hayyam henüz on yedi yaşında genç bir medrese öğrencisiyken sahafın kızı Yasemin’e aşık olur ama uzun süre birlikte zaman geçiremezler. Çünkü Hayyam’ın yakın arkadaşı Rahim bir gece Nişabur’da, kilitli bir kapı ardında oturup şarap içerken, herkesi cihada koşmaya davet eden bir adamı dinler ve harbe katılmaya karar vererek sütkardeşi Hayyam ile birlikte Alp Arslan’ın Batı’daki ordularına katılmak için yola çıkar.

Harp alanında Aslan Yavrusu lakaplı Alp Arslan’ın büyük oğlu ile karşılaşır ve ona yıldızların yorumunu yaparak, harpte “iki padişah harp etmek üzere, yıldızlar şarktan hareket eden hükümdarın doğuşunu parlak gösteriyor. Batıdan hareket eden hükümdarın doğuşu ise sönüktür. Fakat her iki hükümdarın da başında ölüm bekliyor” kehanetinde bulunur. Her ne kadar Hayyam kehanetlere inanmasa da yıldızlar üzerinden yorum yaptığını söyler.

Bu harpten dönen Hayyam, hayatını Kur’an-ı Kerim ile matematiğe veren yetmiş üç yaşındaki hocası Hace Ali’nin sekiz talebesinden biri olur. Hace Ali’nin en yetenekli öğrencilerinden biridir.

Bir gün Hayyam’ı Alp Arslan’ın veziri Nizamülmülk görmek ister.

Hayyam’a Alp Arslan’ın büyük oğlu Melihşah’a çadırında yaptığı kehaneti sorar. Ve hocası Hace Ali’nin onun hakkındaki düşüncelerini anlatır. Hayyam, Nizamülmülk’e anlattıklarını kehanet olarak söylemediğini sadece aklına estiği gibi birkaç şey söylediğine ve buna kendisinin bile inanmadığını anlatır. O gece gördüğü yıldızların yorumunu yanlış yapanları uyarmak için anlatmaya başladığını ve sonradan bu şekilde devam ettiğini söyler.

Nizamülmülk onu Melikşah’ın astronomi bilgini, müneccimi yapar ve bunun karşılığında da Hayyam’ın istediği rasathaneyi kurar.
Nizamülmülk devrin en güçlü vezirlerinden biridir. Devlet idaresi onun elindedir. Melikşah her ne kadar durumun farkında olsa da bu konuyu önemsememiş ve Nizamülmülk’ün tecrübelerinden faydalanmıştır.

Sultan av meraklısıydı. Kadınlara düşkündü. Fakat en önemli zaafı, uğura ve uğursuzluğa inanmasıydı. Bu yüzden Hayyam, Nizamülmülk’ün yönlendirmesiyle sultana kehanetlerde bulunmayı kabul eder.

Yeniden kavuştuğu aşkı Yasemin bir gün ortadan kaybolur ve Hayyam her yerde onu aramaya başlar. Aylarca arasa da Yasemin’in izine rastlayamaz. Bu aylar içinde rasathane hazırlanır ve Hayyam çalışmaya başlar. Acısını ancak bu yolla biraz olsun unutabilmektedir.

Hayyam, Yasemin’in yerini öğrenir.

Uzun zamandır Hayyam’a ulaşmaya çalıştığını hatta Hayyam’ın hediye ettiği bileziği, rasathaneye göndererek ondan haber beklediğini öğrenir. Ama bunlardan Hayyam’ın hiç haberi olmamıştır. Ondan bunu saklamışlardır. Yasemin’i bulduğunda çok hastadır ve kısa bir süre sonra ölür.

Hayyam bunun üzerine kendini rasathaneye kapatarak çalışmaya devam eder ve kendini şaraba verir. Acısını satırlara dökerek anlattığı rubailerini yazmaya başlar.

Nizamülmülk Hayyam’a bir mektup yazar ve Sultan’ı çıktığı seferden geri döndürmesi için bir kehanette bulunmasını söyler. Ama Hayyam kabul etmez. Ve bunun üzerine Nizamülmülk onu görevinden azleder. Tüm bunlar olurken Hasan Sabbah, Hayyam’a ulaşır ve onu Alamut’a çağırır. Orada gördüklerinden hoşlanmayan Hayyam bir gece gizlice Alamut’tan kaçar.

Hayyam | Yorum

Rubaileri ile ünlü Hayyam’ın astronomi ve matematikçi kimliğini daha yakından tanıtan bir kitap. Nasıl bir bilim aşkı olduğunu ve tüm hayatını yıldızlara ve gök bilimine adadığını öğreniyoruz sanıldığının aksine. Kadın ve şarap düşkünlüğü olduğunu hemen hemen tüm hayat öykülerinde okurken bu kitapta daha ziyade bir kadına olan aşkı ve unutma çabalarından dem vuruluyor.

Kitapta Hayyam’ı okurken aslında Nizamülmülk’ün vezir kimliğini de okuyorsunuz. Melikşah’ın zaaflarından yararlanarak ülkeyi yönetmesine oldukça yer verilmiş. Hasan Sabbah’tan da bahsedilen kitap, aslında Hayyam’ın Hasan Sabbah’ı desteklemediğini anlatmaktadır. Kitap, o devre damga vuran bu üç adamın birbirlerinden tamamıyla farklı görüşlerde olduklarını yalın bir dille anlatıyor.

🌟 Bugün kullanılan Gregoryen takviminin 3330 yılda bir gün hata verdiği bilinmektedir. Oysa 1070’li yıllarda Hayyam’ın oluşturduğu takvim (Celali) 5000 yılda bir gün hata veriyordu. Bu bilgi bile Hayyam’ın ilminin yaşadığı dönemin çok ötesinde olduğunun bir kanıtıdır.

Kitabı okuduktan sonra rubailerini araştırdım biraz ve belki de kitabın etkisiyle anlamlandırdıklarım oldu içlerinde.

Bunlardan birkaç örnek verecek olursam:

“Sevgili, seninle ben pergel gibiyiz:
İki başımız var, bir tek bedenimiz.
Ne kadar dönersem döneyim çevrende:
Er geç baş başa verecek değil miyiz?”

Örneğin bu rubai, aşkına (kitaptaki karakteriyle Yasemin’e) olan bağlılığını düşündürdü bana.

“Felek ne cömert ne aşağılık insanlara!
Han, hamam, dolap, değirmen, hep onlara.
Kendini satmayan adama ekmek yok:
Sen gel de yuh çekme böylesi dünyaya.”

Bu rubaisinde de Nizamülmülk’ün kendisine yaptırmak istedikleri karşısında vaat ettiklerine gönderme yaptığını düşündürdü bana.

Kitap oldukça akıcı bir dile sahip. Hem konusu hem de dili bakımından sürükleyici. Anlatılan karakterde merak edilen biri olunca kitaba karşı merak birkaç kat daha artıyor.

Bu kitap okunurken unutulmaması gereken önemli bir nokta var ki o da kitabın bir roman olarak kurgulanması. İçinde Hayyam’ın araştırmaları ile ilgili gerçek bilgiler olduğu kadar mutlaka kurgular da mevcut. Kitabı değerlendirirken bunu göz önüne almanız gerekir diye düşünüyorum. Ömer Hayyam’ı bir de bu gözle okuyun derim. Değişik bir kapıyı açacağınız kesin.

Yazar Hakkında

Harold Lamb, 1 Eylül 1892 yılında Amerika New Jersey’de doğmuştur. Yazar gözleri, kulakları ve dili sakat bir şekilde dünyaya gelmiştir. Okumaya olan düşkünlüğü gözlerinin daha da bozulmasına neden olmuştur. Çeşitli gazetelerde çalışarak hayatını kazanmıştır. İyi derecede Arapça ve Çince bilmekteydi. 9 nisan 1962 yılında hayatını kaybetti.

Eserleri:

• Konstantinopol
• Theodora ve İmparator
• Dünyanın Kabusu Cengiz Han
• Ömer Hayyam
• Dünyanın Sonuna Yolculuk Büyük İskender
• Emir Timur
• Haçlı Seferleri
• Muhteşem Süleyman Kanuni
• Timur Kasırga ve Dehşet
• Bir İmparatorluğun Doğuşu
• Makedonyalı İskender
• Demir Adamlar ve Azizler
• Selahattin Eyyubi ve Haçlılar
• Tanrının Krallığı

Keyifli okumalar,
Kübra Mısırlı