Geçtiğimiz ay çayın Japonya’daki serüvenine tanıklık etmiştik. Bu yazıda ise Japonların geleneksel çay seremonisi “chado‘nun” (okunuşu: sa-do) felsefesini ve inceliklerini keşfedeceğiz.
“Chado” kelimesinin Türkçe’de birebir karşılığı bulunmuyor. Bu kelimeyi “çayın (cha) yolu (do)” olarak ifade etmek mümkün. İsminin vadettiği şekilde bu sade ritüel belirli kaideler çerçevesinde bir yol izlenerek gerçekleştiriliyor. Çay yapımının ve ikramının ötesine geçen derin bir felsefesi var.
Çayın yolu
Chado’nun temelde dört ana prensibi mevcut; wa (uyum), kei (saygı), sei (saflık) ve jaku (huzur). Geleneklere, tarihe, kullanılan objelere ve ritüelin gerçekleştirildiği kişilere gösterilen saygı ve iyi niyet öğretinin önemli bir kısmını oluşturuyor. Kısaca özetlemek gerekirse; hem bulunulan ortam hem de misafirlerle olan karşılıklı uyum ve anlayış chado’nun olmazsa olmazı. İçinde bulunduğumuz kaotik düzende ulaşılan huzur ise ritüelin doğal bir parçası hâline geliyor.
Anın değerini bilmek
Chado, “ichigo ichie” adı verilen önemli bir öğretinin üzerine kurulu. Misafirinize çay ikram ederken bu kişiyle hayatınızdaki son karşılaşmanız olacakmışçasına, elinizden gelenin en iyisini yapmanız bekleniyor. Yaşanılan o anın bir daha tekrarlanmayacağının farkına varılması ve kıymetinin bilinmesi aşılanıyor. Bu yüzden çayın mutlaka misafirin önünde, onun eşliğinde hazırlanması gerekiyor.
Chado öğretilerinin Zen Budizmiyle yakın bir ilişkisi var. Yoga severlerin de amaçladığı “anda kalmak”, “anı yaşamak” anlayışında Zen Budizminin yoğun etkileri mevcut.
Dile yansımalar
Japonca’da, Türkçe’de açıklamakta zorlandığımız, kültürleriyle harmanlanmış daha pek çok kelime bulunuyor. Örneğin, “kokoire” kelimesi “tüm kalbinle kendini çay seremonisine adamak” anlamına geliyor. Yalnızca çay seremonisine özel olarak kullanılan ve doğrudan tercümesi bulunmayan farklı kelimeler de mevcut.
İçimi zor matcha
Çay seremonileri Japonya’da meditasyon niteliği taşıyor. Büyük bir özenle gerçekleştirilen bu ritüelde çay, kimono giyerek ve tatami adı verilen özel bir mat üzerinde oturarak servis ediliyor. Chado’da kullanılan çay kültürümüzde alışkın olduğumuz ve sıklıkla tükettiğimiz siyah çay değil. Toz hâline getirilmiş, “matcha” adı verilen bu çay, gyokuro ismi verilen yeşil çaydan elde ediliyor.
Faydaları saymakla bitmeyen matcha çayı oldukça kuvvetli bir antioksidan, ancak içimi kolay değil. Bu nedenle çay içmeden önce ufak bir tatlı ikram ediliyor. Ağzınız tatlandığından matcha çayının acılığı bir miktar dengeleniyor. Yine de kendini hissettiren bu acılık odaklanmanıza ve anda kalmanızı yardımcı oluyor.
Hazırlık evresi
Çayı hazırlamaya başlamadan önce, kullanılan araç gereçler mutlaka sıcak su ile yıkanıyor. Sonrasında çayın hazırlanacağı kase, içine sıcak su konarak ısıtılıyor. Bu su döküldükten sonra kaseye matcha tozu ve yeni sıcak su eklenerek özel bir bambu fırça yardımıyla karıştırılıyor. Karıştırma işlemini yaparken önemli olan nokta bambu fırçayla yalnızca ileri-geri hareketler yapmak. Çayın sıcaklığı çırpmanın etkisiyle 65 derece civarına düşüyor. Böylece çayınızı servis edilir edilmez rahatlıkla içebiliyorsunuz.
Atalara saygı
Japonya seyahatimiz esnasında yüzyıllardır kullanılan bir çay evine gitmiştik. Ritüelin gerçekleşeceği odanın içerisinde girilmeyen bir bölüm yer alıyordu. Ata yadigârı eşyaların bulunduğu bu alana ayak basmak yasaktı. Atalara gösterilen saygı yüzyıllardır devam eden geleneğin ardında varlığını daima sürdürmekteydi.
Japonya’ya gidecek olursanız samimiyetiyle içinizi ısıtacak, sadeliği ve mütevaziliğiyle hayranlık uyandıracak chado’ya katılmadan dönmeyin. Unutulmaz bir deneyim yaşayacaksınız.
Pelin Erem
No Comments