Herkese merhabalar umarım görüşmeyeli iyisinizdir. Bu hafta sizlerle televizyon programlarında, sağlık dergilerinde, gazetelerde ve halk arasında oldukça sık konuşulan, yavaş çalışmasıyla çokça suçlanan metabolizmadan bahsedeceğiz.
Metabolizma; tüm yaşamsal faaliyetlerin (büyüme, gelişme, üreme, hareket etme) devam edebilmesi için vücutta gerçekleşen kimyasal olaylara verilen addır.
Metabolizma hızı ise bu kimyasal reaksiyonların gerçekleşme hızına verilen isimdir.
Bazal metabolizma hızı da vücudun dinlenme halinde iken harcadığı enerjiye denir. (Yalçın ve Besler, 2016)
Metabolizma Hızı Nasıl Ölçülür?
Halk arasında neredeyse herkes metabolizmasının yavaş mı yoksa hızlı mı çalıştığı hakkında bir bilgiye sahip olduğunu zanneder. Genellikle bu fikre tartıda gördüğü vücut ağırlığına göre karar verir. Peki bu ne kadar doğru? Metabolizma hızı ölçmek bu kadar kolay mı? Zayıf insanların metabolizmaları daha mı hızlı çalışır? Hadi gelin tüm bu soruların cevabına geçelim.
Metabolizma hızımızı kabaca ölçebilmek mümkün. Çeşitli formüller ile yaklaşık olarak bazal metabolizma hızımızı hesaplayabiliyoruz. Bazal metabolizma hızımıza fiziksel aktivite değerimizi de eklediğimiz zaman metabolizma hızımızı elde etmiş oluyoruz. Ancak başta da dediğim gibi bu değer kabaca ölçülmüş bir değer.
Daha iyi açıklamam gerekirse aynı yaşlarda, boy ve kiloda iki yetişkin kadın bireyin pratik hesapla metabolizma hızı aynı çıkabilir. Ancak var sayalım ki birinin hipotiroidzmi var. Bu durumda pratik hesap maalesef doğru sonucu gösteremez.
Peki metabolizma hızımızı kesin olarak nasıl ölçebiliriz? Bunun için geliştirilen cihazlar mevcut. Fakat ölçüm yapabilmek ne yazık ki maliyetli ve zahmetli olduğundan genellikle biz diyetisyenler pratik hesap doğrultusunda ilerleriz. (Temür ve Ceylan, 2020)
Metabolizma Hızını Etkileyen Faktörler
Herkesin metabolizma hızı aynı değildir. Metabolizma hızını etkileyen birçok faktör vardır. Yaş, cinsiyet, boy, hastalık durumu, gebelik gibi birçok etmene bağlı olarak değişmektedir.
Yaş:
Bebeklerin metabolizma hızları yetişkin bireylere göre daha hızlıdır. Bunun nedeni ise büyüme aşamasında vücutta çokça yapım ve yıkım faaliyetinin gerçekleşmesidir. Yaş ilerledikçe metabolizma hızı da yavaşlamaya başlar. Kadınlarda özellikle menopoz sonrası metabolizma hızı kayda değer şekilde azalır.
Cinsiyet:
Erkeklerin metabolizma hızı kadınlara göre daha hızlıdır. Çünkü anatomik olarak kadınlar daha fazla yağ kütlesine sahip iken erkekler ise daha fazla kas kütlesine sahiptir. Kaslar ise yağ dokusuna göre daha fazla enerji harcar buda metabolizma hızını etkiler.
Hastalık Durumu:
Hastalığın türüne göre metabolizma hızlana da bilir, yavaşlaya da bilir. Özellikle yanık, ameliyat sonrası, açık yara, yüksek ateş gibi durumlarda metabolizma hızı artar.
Tiroid hormonlarında bir artış veya azalış metabolizma hızını çok fazla etkiler. Çünkü tiroid hormonları (t3, t4, tsh) enerji metabolizmasında önemli rol oynarlar. Tiroid hormonlarının az üretilmesi durumunda metabolizma hızı yavaşlarken çok üretilmesi durumunda ise hızlanır. Yapılan çalışmalar sonucunda tiroid hormonlarının olmaması durumunda bazal metabolizma hızının %30 oranında azalacağı tespit edilmiş.
Gebelik:
Gebelik durumunda bebeğin ihtiyaçlarının karşılanması için metabolizma hızı artar. Diyet planlarında normal kaloriye ek olarak gebelik eki adı altında ek kalori eklenmesi ise bu nedenden ötürüdür. (Yalçın ve Besler, 2016), (Temür ve Ceylan, 2020)
Metabolizma Hızını Artırabilir miyiz?
Özellikle kilo vermek isteyenlerin en büyük sorusu “Metabolizma hızımı nasıl hızlandırabilirim?” oluyor. Gelin bu konuya da bir açıklık getirelim.
Metabolizma hızımızı elbette ki artırabiliriz. Bunu da metabolizmamızı yavaşlatan etmenleri ortadan kaldırarak yapabiliriz.
Metabolizma Hızımızı Yavaşlatan Etmenler:
- Yüksek BKİ Değeri
- Hareketsiz Yaşam Tarzı
- Dengesiz Beslenme
- Düzensiz Uyku
- Sanayileşme
- Hava Kirliliği
- Paketli ve Endüstriyel Gıda Tüketimi
- Düşük Lifli Beslenme
- İnsülin Direnci
Yavaş çalışan bir metabolizmanız var ise yukarıda bahsettiğim etmenlerden kaç tanesi size uyuyor buna bir bakın derim. Bu etmenleri yaşam tarzınızdan uzaklaştırdığınızda vücut sağlığınız ve metabolizma hızınız normale dönecektir.
Bu haftaki yazımızın da sonuna geldik. Umarım keyifle okumuşsunuzdur. Bir sonraki yazımda görüşmek dileğiyle sevgiler.
Sevgiler,
Dyt. Fatma Nur Erdoğan
Referanslar ve Kaynakça:
- Temür, H., Ceylan, R., (2020). Kadınlarda Bazal Metabolizma Hızının Bazı Vücut Kompozisyonları İle Karşılaştırılması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 5(4):2536- 5339.
- Yalçın, T., Besler, H., (2016). Tiroid Fonksiyonları ile Bazal ve Dinlenme Metabolik Hızları Arasındaki İlişki. Bes Diy Derg, 44(2):154-159.
- Keser, A., Karataş, E., (2015). Sirkadyen Ritim ve Metabolizma: Obezite Üzerine Etkileri. Sağlık Bilimleri Dergisi, 24:113-119.
No Comments