Orlando | Virginia Woolf

Orlando | Virginia Woolf

Günümüzde feminist bir klasik olarak görülen roman, hiciv biçiminde yazılmış, kurgusal bir biyografidir ve İngiliz edebiyat tarihine göndermeler içerir. 300 yıllık yaşamının ilk bölümünü erkek, ikinci bölümünü ise kadın olarak deneyimleyen başkahramanı, İngiliz edebiyat tarihinin önemli isimleriyle karşılaşır hikâye boyunca.

I. Elizabeth zamanında başlayan roman, 11 Ekim 1928 Perşembe (romanın yayınlanacağı gün) gece yarısının son vuruşunda sona erer; okur, İngiliz tarihinin birkaç dönemine şahit olur hikaye boyunca: Rönesans, Restorasyon, Aydınlanma, Romantik, Viktorya dönemi ve yazarımızın kendi zamanı.

Woolf’un kitapla ilgili günlüğüne düştüğü not şu şekilde:

“1500 yılında başlayan ve günümüze kadar devam eden bir biyografi.
Orlando: Vita; sadece bir cinsiyetten diğerine bir değişiklikle.”

Virginia & Vita

Virginia Woolf ve Vita Sackville-West, cinsellik konusundaki liberal görüşleri ile tanınan Bloomsbury Group‘un üyeleridir. On yıl boyunca bir aşk ilişkisi yaşayan bu iki kadının arkadaşlıkları ilişki sonrasında da devam eder. Vita’nın Orlando‘nun ilham kaynağı olduğu, Woolf’un günlük kayıtlarından biri tarafından doğrulanmıştır.

Aristokrat, bohem, biseksüel romancı Vita Sackville-West ile tutkulu bir ilişki yaşamış olan yazar, Orlando’yu yazarken sadece Vita’dan ilham almamış, Vita’nın çalkantılı aile tarihinden de esinlenmiştir. Romanda yer alan çingene cadı Rosita Pepita, Sackville-West’in İspanyol bir dansçı olan büyükannesinin adını taşır örneğin 😉

Sackville-West’in oğlu Nigel Nicolson romanı şu şekilde özetler:

“Vita’nın Virginia üzerindeki etkisinin tamamı Orlando’da, edebiyattaki en uzun ve en çekici aşk mektubunda yer alır; Vita’yı keşfeder, onu yüzyıllar boyunca örer, onu savurur. Bir cinsiyetten diğerine, onunla oynar, ona kürk, dantel ve zümrüt giydirir, onunla dalga geçer, flört eder, etrafına bir sis perdesi bırakır.”

The Guardian’dan Jeannette Winterson, Vita ve Virginia’nın ilişkilerinin cinsel bir yönü olup olmadığına dair şöyle yorum yapıyor:

“Vita ve Virginia’nın yatakta yaptıkları ya da yapmadıkları, Vita’nın Virginia’nın hayâl gücü üzerindeki etkisinden çok daha az önemlidir.”

Aşklarını ve Orlando’nun yazım serüvenini anlatan 2018 yapımı bir film de var: Vita & Virginia

Hayatı boyunca, zamanının toplumsal normlarına meydan okuyan yazarın feminizm, cinsiyet kimliği, toplum vb. temalara değinen romanı elbette tek bir bireyin -Vita’nın- hikâyesinden çok daha fazlasıdır.

Orlando & Kendine Ait Bir Oda

Romanın yayınlandığı hafta Woolf, Cambridge’de 1929’da yayınlanacak olan, günümüzde de bir feminist klasik olarak okunan (Kendine Ait Bir Oda) iki konuşmadan ilkini verir.

“Kadın ve Yazın” üzerine konuşmak üzere Cambridge Üniversitesi’ndeki iki kadın koleji olan Newnham College ve Girton College‘e davet edilen Woolf şöyle der:

“Bir kadının kurmaca yazabilmesi için parası ve kendine ait bir odası olmalı.”

Woolf, edebiyattaki kadın yazar eksikliğinin, belirgin bir yetenek yokluğundan ziyade fırsat eksikliğinin bir sonucu olduğunu öne sürer bu konuşmada. Özellikle de erkeklere tanınan ve kadınlara tanınmayan eğitim olanaklarının bu duruma yol açtığını savunur.

Woolf, Orlando‘da da Kendine Ait Bir Oda‘da da erkekleri erkek yapan şeyin güçleri olduğunun; kadınları kadın yapan şeyin de maddi, kültürel ve fiziksel olarak bu güçten yoksun olmaları olduğunun altını çizer.

(Kendine Ait Oda, benim de severek okuduğum ve Instagram sayfamda yorumladığım Woolf kitaplarından biri olmuştu. O yorumuma da göz atmak isterseniz burayı tıklayabilirsiniz.)

Farklı cinsiyet. Aynı kişi.

Roman şu cümle ile başlıyor:

“He, for there could be no doubt about his sex…”
“O, çünkü cinsiyeti hakkında hiçbir şüphe olamaz…”

Daha ilk cümlede Woolf alaylarına başlamıştır çünkü kitap boyunca Orlando’nun cinsiyeti “şüphesiz erkek” olarak kalmayacaktır 😉

Romanın Başarısı

Roman “yüksek edebiyat” olarak nitelendirilirken ünlü bir simanın hayatına yönelik olduğu için de ilgi çeker. Hem eleştirel hem de finansal açıdan büyük bir başarı sağlar yazarına.

Virginia Woolf üzerine yapılan incelemelerde ayrıntılı olarak yer verilen roman, birçok bilimsel yazının da konusu olmuştur.

Tiyatro ve sinema uyarlamaları da olan Orlando, bugün hâlâ ilham vermeye devam ediyor.

Bilinç Akışı Tekniği

Kitaplarını okumayı/anlamayı oldukça zorlaştıran ünlü tekniği “bilinç akışı”nı¹ kullanmadan yazdığından “en anlaşılır romanı” nişanını Orlando‘ya verebiliriz sanırım 😉

Woolf’un biliç akışı tekniği ile yazdığı Dalgalar (The Waves), Mrs. Dalloway ve Deniz Feneri (To The Lighthouse) romanlarından Deniz Feneri’ni okumuştum. Hatta ilk okuduğum Woolf kitabıydı. İlk sayfayı beş kere yeniden yeniden okuyunca, “Çeviride bir hata falan olmalı, bu ne böyle?!” deyip Woolf’u araştırmaya başlayınca ne olduğunu anlamıştım 🙈

“Pazartesi ya da Salı” yazardan okuduğum ikinci kitaptı. Burada da gene bilinç akışı tekniği ile yazdığı öyküler vardı. Tekniği kavradığımdan bu sefer zorlanmadan okuyabilmiştim 😁

Kendine Ait Bir Oda, özünde bir konuşma olduğundan bu teknik yok. Bu nedenle Virginia Woolf okumaya yeni başlayacaklar için yazarla tanışmak için uygun olur diye düşünüyorum. Ardından da Orlando okunabilir. Naçizane tavsiyelerim bu yönde olacaktır.

LGBTQIA+

Günümüzde dahi LGBTQ+ topluluğunun ayrımcılık ve baskıya maruz kaldığını düşünürsek Orlando’nın güncelliğini korumasına şaşmamak gerekiyor. Fakat bu noktada şunu sormamız gerekmiyor mu?

Günümüzden 100 önce yazılmış bir romandaki sorunlar güncelliğini koruyorsa toplum olarak gerçekten ne kadar ilerledik?

Virginia’nın Vita ile ilişkisine dönecek olursak lezbiyen veya biseksüel yerine eğilimlerini tanımlamak için “Sapphist” terimini kullanmış bu iki kadın. Yunan adası Midilli’de (Lesbos) yaşayan ve kadınlar hakkında şehvetli şiirler yazmış olan Sappho‘dan türetilen bir terim Sapphist. Bu arada bu adanın “lezbiyen” kelimesine de ilham vermiş olduğu eminim gözünüzden kaçmamıştır 😉

Virginia Woolf | 1882 – 1941

Woolf, en çok Bayan Dalloway (1925) ve Deniz Feneri (1927) romanlarıyla tanınıyor olsa da sanatsal teori, edebiyat tarihi, feminizm ve iktidar siyaseti üzerine de öncü makaleler yazmıştır. Arkadaşlarına ve ailesine yazdığı mektuplar da yazarın önemli yazınları arasındadır.

1941’de, 59 yaşında intihar eden Virginia, akıl hastalıklarının büyük ölçüde yanlış anlaşıldığı bir çağda yaşadığı için depresyondan ve muhtemelen bipolar bozukluktan mustaripti.

Yazarın popülaritesi 2. Dünya Savaşı’ndan sonra azalmış olsa da çalışmaları 1970’lerin feminist hareketi sırasında yeni nesil okuyucularda bir kez daha yankı bulur.

Bugün, Virginia feminist bir ikon olarak varlığını hâlâ sürdürüyor.
 
 

Not:

Dergimiz kitap yorumcularından sevgili Hülya Erarslan‘ın da Orlando yorumunu okumak isterseniz burayı tıklayabilirsiniz.
 
 

Didem Çelebi Özkan

 
 

Kaynakça & Açıklamalar

• Orlando: A Biography – Wikipedia
• Orlando Is the Virginia Woolf Novel We Need Right Now | Joanna Scutts – Vulture
• ‘Different sex. Same person’: How Woolf’s Orlando Became a Trans Triumph | Jeannette Winterson – The Guardian
• A Room of One’s Own – Wikipedia
• Orlando: A Biography by Virginia Woolf | HF Twit Met Gala – TWText.com
• Virginia Woolf’s (not so) secret lesbian relationship – in her own words – Penguin, UK
• Virginia Woolf – Britannica

1. Bilinç Akışı: Bilinç akışı karakterin düşünme eylemini olduğu gibi aktarmaya çalışan bir edebi tekniktir. Yapıtlarda iç diyalog şeklinde göze çarpar. Bilinç akışı tekniğini kullanan yazarlara örnek olarak James Joyce, William Faulkner ve Virginia Woolf gösterilebilir. Bilinç akışsal edebiyat modernist akımla yakından ilişkilidir. Psikolojiden edebiyata girişi May Sinclair sayesinde olmuştur. – Vikipedi    ⇡⇡⇡