Mikroplastikler ve Sağlığa Etkileri

Herkese selamlar! Hepinizin geçmiş bayramını kutlarım. Umarım süper bir yaz geçiriyorsunuzdur.

Sanayinin gelişmesi ile birlikte artan çevre kirliliğinin olumsuz etkilerinden birisi de mikro plastikler. Bugün söz konusu bu mikro plastiklerin sağlığımıza olan zararları üzerine bir yazı hazırlamak istedim.

Gelin önce “plastik nedir, neyden üretilir, mikro plastik nasıl oluşur” bunlardan bahsederek başlayalım.

Plastik ile İlgili Genel Bilgiler

Plastik, petrol ve türevlerinden meydana gelen yapay bir madde. İlk olarak New York’ta Leo Baekland adındaki bir kimyacı yaptığı deneyler sonucu Bakalit adı verilen plastik reçine elde etti. Elektriği geçirmemesi sebebiyle önce priz ve kablolarda kullanılmaya başladı. Ardından plastik ürünler ucuz, kırılmaz, hafif olmaları gibi sebeplerle tüm dünyaya yayıldı.

On dokuzuncu yüzyılın sonlarında ise salgın hastalıkların yayılmasını önlediği ve daha hijyenik olduğu için tıpta kullanılmaya başladı. 1957 yılında ise ilk kez sandviç ambalajlarında kullanıldı. Hemen ardından su ve soda şişeleri de pet şişeye geçiş yaptı. 1960 yılında plastik üreticileri daha pratik olduğu gerekçesi ile tek kullanımlık tabak, çatal gibi ürünler piyasaya sürdü.

Yapılan analizler 1950 yılından 2019 yılına kadar geçen sürede 8 milyar ton plastik üretildiğini gösteriyor. Sadece 2019 yılında ise tüm dünyada 9.46 milyon ton plastik üretildi. En çok plastik üreten ülkelerin başını ise Çin çekiyor. Daha sonra Çin’i ABD ve Avrupa ülkeleri takip ediyor. Türkiye’de ise her yıl kişi başı dört yüz kırk adet plastik poşet tüketiliyor. Plastik kullanım çılgınlığı bu şekilde devam ederse 2050 yılında denizlerde deniz canlılarından çok plastik olacağı tahmin ediliyor¹.

Mikroplastikler

Mikroplastik ise plastiğin gözle görülemeyecek kadar küçük haline verilen isimdir. Tek bir parça plastikten milyarlarcası ortaya çıkabilir. Günlük hayatımızın her yerinde fark etmesek de mikro plastiklere maruz kalırız. O kadar küçüklerdir ki soluduğumuz havada, içtiğimiz suda dahi bulunabilirler. Çünkü arıtma tesislerinde mikro plastikleri arıtabilecek bir sistem henüz mevcut değil. Akarsular aracılığı ile denizlere ulaşarak hem suyun kalitesini bozar hem de deniz canlılarının vücutlarına girer. Deniz canlılarının ve suyun tüketimiyle biz insanların vücutlarında da rastlanır¹. Çok küçük boyutlardakiler kanda, beyin dokusunda hatta plasentada dahi gözlenebilir².

Tükettiğimiz besinlerde, kullandığımız kozmetik ürünlerinde, losyonlarda, temizleme sularında, giydiğimiz kıyafetlerimizde dahi mevcutlar. Yapılan analizler sonucunda bal, soda, şeker ve deniz ürünlerinde rastlandı. On üç ülkeden yirmi çeşit sardalya konservesi ile yapılan çalışmada konservelerin içinde az da olsa rastlandığını gözlemliyoruz. Yedi farklı ton balığı konservesinin incelendiği başka bir araştırmada ise ürünlerin yüzde 80’inde en az bir adet mikroplastik saptandığı belirtiliyor².

Gündoğdu ve arkadaşları 5 ilden 40 farklı satıcıdan temin edilen midye dolmaları inceliyor. Midye dolmaların içerisinde toplamda 204 adet mikro plastik gözleniyor. Avrupa’da yüksek midye tüketimine sahip bireylerin yılda ortalama on bir bin adet mikro plastik yuttuğu gözleniyor. Cox ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise bir yetişkinin yılda ortalama 81000-123000 adet mikro plastiğe maruz kaldığı saptanıyor. Pauly ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise 114 adet akciğer biyopsisinin yüzde 87’sinde mikro plastiğe rastladı³.

Sağlık Üzerine Olan Olumsuz Etkileri

Mikroplastikler dünyamız ve tüm canlılar için oldukça zararlıdırlar. Doğada çok uzun sürede çözünmelerini, toksik maddeler oluşturmalarını zararlarının başında sayabiliriz. Hayvanlar için oluşturdukları tehdit ise cabası.

Gelin bir de insan sağlığına olan zararlarına bakalım.

Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada vücutta en çok karaciğer, böbrek ve bağırsaklarda biriktiği ortaya çıktı. Özellikle bağırsak hassasiyeti olan bireylerde birikmesiyle toksik etkilerin gözlenebileceği düşünülüyor³. Ancak yeteri kadar çalışma ve sonuç bulunmuyor. Hatta vücuda alınanların yüzde 90’ının sindirim yolu ile atıldığı düşünülüyor².

Başka bir çalışmanın sonucu gösteriyor ki kandaki bağışıklık hücrelerini etkileyerek bağışıklığı düşürüyorlar. Hatta vücuttaki iltihap oranının artmasına sebep oluyorlar. Beslenme ile sürekli olarak alınmaları vücudun her yerini olumsuz etkilediği gibi hücrelerdeki dnaları da olumsuz etkiliyor. Bunun sonucunda ise kısırlık, kanser, obezite gibi çeşitli hastalıklar baş gösterebiliyor².

Bitkiler, hayvanlar ve doğa benim çok ilgili olduğum konular arasında. Doğaya ve çevreye karşı risk oluşturan etmenlerde haliyle ilgimi çekiyor. Mikroplastikler ise günümüzde en uzun vadeli kirleticiler arasında olduğu için makale konularım arasına eklemek istedim. Araştırmalarım sonucunda üzerinde çalışılması gereken konularda çok çarpıcı gerçekler gördüm. Özellikle insan sağlığı üzerine etkilerinden bahsedilirken “daha fazla çalışma yapılmalı” ifadesine yer verildiğini gözlemledim.

Umarım ki çok geç olmadan bu plastik salgınına bir dur deriz.

Biz Neler Yapabiliriz?

Yukarıda plastiklerin ve mikro plastiklerin zararlı etkilerinden bahsettik. Peki biz plastik salgınının önüne geçebilmek için neler yapabiliriz? Benim kendi almış olduğum önlemleri sizinle de paylaşmak istiyorum.

• Plastik kapakları (süt kutusu, içecek şişesi, su şişesinde, damacanalarda olan) bir kavanozda topluyor ve kapak toplama kutularına atıyorum.
• Plastik ambalajlı ürünleri evsel atıklarla aynı çöpe atmıyor başka bir çöpte biriktiriyor ve konteynerin yanına bırakıyorum. Böylece sokakta kocaman bez arabalarla dolaşan plastik toplayıcıları çöpe dokunmadan rahatça oradan plastik ambalajları alabiliyor. Hem kendisine gelir sağlıyor hem de geri dönüşüme katkıda bulunuyor.
• Markete giderken pamuklu kumaştan kendi diktiğim market torbalarını kullanıyorum. Böylece plastik poşet israfının önüne geçiyorum.
• Dışarı çıkarken suyumu evden götürüyorum. İsterseniz cam şişe isterseniz de şu ünlü markanın içtikten sonra katlanıp çantaya atılabilir torba mataraları var ya onlardan temin edip; hem cebinize hem de çevreye karşı korumacı bir adım atabilirsiniz.

Sizin de bu plastik salgınına dur demek için edindiğiniz başka yöntemler varsa benimle yorumlarda paylaşırsanız çok sevinirim.

Bu haftalık benden bu kadar bir sonraki yazımda görüşünceye dek kendinize ve sevdiklerinize çok iyi bakın.

Sevgiler!
 
 
Dyt. Fatma Nur Erdoğan
 

Kaynakça

1. Kayan, A., Küçük, A., Plastik Kirliliğin Çevresel Zararları ve Çözüm Önerileri. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
2. Tunççelli, İ., Erkan, N., (2021). Gıda Güvenliği Açısından Su Ürünlerinde Mikroplastik Riski ve Araştırma Yöntemleri. Aquatic Research, 4(1), 73-87.
3. Yurtsever, M., (2019). Nano ve mikroplastiklerin İnsan Sağlığı ve Ekosistem Üzerindeki olası Etkileri, Menba Kastamonu Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 5(2): 17-24 Derleme Makalesi.