Çölyak

Çölyak Hastalığı ve Glutensiz Beslenme

Çölyak Hastalığı Nedir

Çölyak hastalığı ince bağırsağın, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten proteinine karşı ömür boyu vücudun intolerans göstermesi ile oluşan alerjik bir sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığında gluten içeren besinler tüketildiğinde bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villuslar bozularak besinlerin emiliminin engellenmesine ve ince bağırsaklarda hasar oluşumuna neden olur. Böylece alınan gıdalar emilemez hale gelir ve bunun sonucu olarak beslenme yetersizlikleri ortaya çıkar.

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Çölyak hastalığı aslında kalıtsal bir hastalıktır. Kişide bazen bir ameliyatın, doğumun, gebeliğin, stresin ya da viral enfeksiyonun ardından ortaya çıkabileceği gibi hiçbir nedene bağlı olmadan da herhangi bir zaman ortaya çıkabilir.

Belirtileri Nelerdir?

Belirtileri ve ortaya çıkış zamanı kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Bütün hastalarda aynı belirtiler gözlemlenmez.
Yaygın olarak şiddetli karın ağrısı, karın şişliği, aşırı gaz oluşumu, baş dönmesi, kusma, ishal, kabızlık, yorgunluk hissi, iştahsızlık, adet düzensizliği, kilo kaybının görülmesi ve ağızda yaraların oluşması gibi belirtiler görülür.
İleri boyutta ise eklem ve kemik ağrıları, kas zayıflığı, diyabet oluşumu, kandaki düşük demir düzeyi, depresyona eğilim, çocuklarda gelişme geriliğinin görülmesi ve boy uzamasının yavaş olması gibi belirtiler görülür.

Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığının teşhisinin konulmasında kandaki belirli antikorların ölçülmesi önemlidir. Kan değerlerinde IgA, IgG ve Anti Endomysium (EMA) değerlerine bakılır. Testelerde çölyak hastalığının belirtileri görülüyor ise kesin tanının konulması için ince bağırsak biyopsisi yapılması gerekir. Biyopsi sonucuna göre de doktor tarafından çölyak hastalığı tanısı konur.

Çölyak Hastalığında Diyet Tedavisi Nasıldır?

Bu hastalığın tek tedavi yöntemi glutensiz diyetin uygulanmasıdır. Henüz bulunmuş diyete alternatif başka bir tedavi yöntemi yoktur. Glutensiz beslenmenin tedaviden çok yaşam şekli haline gelmiş olması çok önemlidir. Beslenme düzeninden gluten içeren bütün besinlerin çıkartılması gerekir. Bir beslenme uzmanı yardımı sayesinde yaşam tarzınıza, vücudunuzun ihtiyaçlarına ve sevdiğiniz yiyeceklere göre bir beslenme programı hazırlanarak hastalığın oluşturduğu sağlık sorunları giderilmektedir.

Çölyak Hastalığında Tüketilmesi Serbest Besinler

Çölyak hastaları tüm sebzeleri, tüm meyveleri, tüm bakliyatları, tüm katkısız katı yağları ve katkısız sıvı yağları, zeytini, yumurtayı, balı, reçeli, toz şekeri, zeytinyağını, eti, balığı (una batırılmamış olmalı), tavuğu (una batırılmamış olmalı), içerisinde herhangi bir şekilde un bulundurulmayan konserve gıdaları, mısırı, pirinci, patatesi, kestaneyi, kinoayı, kara buğdayı(greçka), kahve, çay, maden suyu, meyve suyu, meyve nektarı, limonata, asitli içecekleri, süt, yoğurt ve beyaz peyniri gönül rahatlığı ile tüketebilir.

Aynı şekilde çölyak hastalığı bulunanlar içerisinde gluten bulunmayan keçiboynuzu ununu, patates ununu, mısır ununu, pirinç ununu, kestane ununu, nohut ununu, soya ununu ve üzüm çekirdeği ununu da tercih edebilirler.

Çölyak Diyeti Uygularken Kaçınılması Gereken Besinler

Gluten alerjisi yaşamamak için tüketilmemesi gereken besinler arasında içerisinde buğday, arpa, çavdar ve yulaf bulunduran her türlü besin vardır. Buna örnek olarak un, bulgur, makarna, bulgur pilavı, pasta, kraker, şehriye, kuskus, irmik, kahvaltılık gevrek, yulaf ezmesi, müsli, kurabiye, ekmek, simit, kek, bisküvi, gofret, hazır salça, çeşitli yemek, salata ve tatlı sosları, tarhana, ketçap, mayonez, unlu çorbalar ve unla yapılan tatlılar, bira, arpa ve malt içerikli bütün içeceklerdir.

Ayrıca gluten alerjisi olan kişilerin galeta ununa batırılarak hazırlanmış ya da kızartılmış olan balık ya da tavuk gibi besinleri de tüketmemesi gerekir. Sirkenin, çikolatanın, pudingin, sakızın, ketçabın ve mayonezin de içerisinde gluten bulunabileceği için çölyak hastalığı bulunan kişilerin bu tip besinleri tüketmemeleri gerekir.

Bazı sirke, çikolata, şekerleme, patates cipsi, patlamış pirinç, hazır çorba, kremalar, puding, sakız, dondurma, soslu kuruyemişler, hazır çeşniler, hazır soslar, soya sosu, kabartma tozu, rokfor peyniri ve şarküteri ürünlerinin içerisinde de gluten bulunabilmektedir. Bu besinler tüketilmeden önce ürün içeriğine mutlaka bakılması gerekmektedir.

Çölyak Hastalığı Tedavisi Nasıl Olur?

Glutensiz diyette yiyecekleri hazırlama ve saklama aşamasında kulanılan malzemelerin gluten içeren besinler ile kontaminasyona girmemesine dikkat edilmelidir. Semptomların gelişmemesi için tüketimine izin verilen besinlerin ve kontaminasyon olasılıklarının ayrıntılı bir şekilde bilinmesi önemlidir. Bu yüzden çölyak hastalığı olan birey ve o bireye yemeklerini hazırlayacak kişi iyi ve doğru bilgilendirilmelidir. Çölyak teşhisi konulmadan önce vücutta gelişen malnütrisyon nedeniyle bazı besin ögelerinin yetersizliği görülebilir. Vücutta eksikliği görülen vitamin ve mineral var ise glutensiz diyetin yanında vücuda takviye yapılması gerekir. Özellikle B12 vitamini, D vitamini, demir, kalsiyum, folik asit ve çinko eksikliğine en sık rastalanan vitamin ve mineral çeşitleridir. -Çölyak hastalığı bulunan kişiler bazen vitamin ve mineralleri ihtiyaçları kadar alamayabilir. Bu yüzden bir uzmandan yardım alarak bu tip vücutlarında eksik olan vitamin ve mineralleri karşılayacak beslenme programları yapmalarında her zaman fayda vardır.

Kuşkonmaz, brokoli, brüksel lahanası, pancar, kabak çekirdeği ve susam folik asit içeren besinler arasındadır. Özellikle et, deniz ürünleri ve yumurta B12 vitamininden zengin olan besinlerdir. Koyu yeşil yapraklı sebzeler, süt ve süt ürünleri kalsiyum kaynağı olan besinlerdir. Mercimek, ıspanak, pancar yaprağı, kuru üzüm, incir ve et çeşitleri ise demir mineralini içeren besinler arasındadır. Vücuttaki eksiklikleri durumunda bu besinler daha sık tüketilebilir.

Glutensiz Ürünleri Nerelerden Bulabiliriz?

Günümüzde artık hemen hemen bütün büyük marketlerde çölyak hastalarının tüketebileceği pek çok glutensiz ürün bulunmaktadır. Glutensiz ekmek, glutensiz un, glutensiz makarna, glutensiz şehriye, glutensiz çikolata, glutensiz kraker, glutensiz kek, glutensiz irmik, glutensiz güllaç, glutensiz tarhana ve glutensiz bisküvi gibi birçok ürünü rahatlıkla bulabilirsiniz.

Çölyak Hastalığında Beslenme Konusunda Dikkat Edilmesi Gerekenler

-Özellikle süt, et, sebze, yumurta ve balık gibi doğal besinlerin tüketimine özen gösterin ve bu besinleri daha sık tercih edin.

-Marketlerden satın alacağınızı besinlerin etiketlerini iyi okuyun ve paketlerin üzerinde “Glutensiz” ibaresi olan ürünleri tercih edin. Üzerinde etiket olmayan bir besin almamaya çalışın.

-Ayrıca içerisinde gluten bulunan ilaçların, şampuanların, kremlerin ya da kozmetik ürünlerin tüketimine de dikkat edin.

-Besinleri pişireceğiniz ya da hazırlayacağınız zamanda o besinlerin hiçbir şekilde içerisinde gluten bulunan besinlere değmemiş olmasına özen gösterin.

-İçerisinde buğday olmayan besinler de gluten içerebileceği için bu besinlerin tüketimine de dikkat edin.

-Özellikle içeriği konusunda tam olarak fikir sahibi olmadığınız hiçbir besini tüketmeyin.

Haftaya görüşmek üzere sağlıklı ve fit kalın.

Dyt. Simay Ejderoğlu