Zeigarnik Etkisi

Zeigarnik etkisi, ismini Rus psikolog ve psikiyatrist Bluma Wulfovna Zeigarnik’ten almıştır.

1920’li yılların başında, doktorasını yapmakta olan Zeigarnik, kalabalık bir grupla bir restorana gider. Siparişlerini verirken garsonun hiç not almadığını fakat siparişleri eksiksiz ve yanlışsız getirdiğini fark eder. Daha sonra, gün boyu siparişleri nasıl aklında tutabildiğini garsona sorar. Garson da siparişleri teslim edene kadar aklında tuttuğunu, daha sonra da zihninden tamamen sildiğini söyler.

Zeigarnik de bu olay üzerine bazı gruplarla uzun süren çeşitli çalışmalar yaparak şu sonuca ulaşır.

“Yarım kalan işler insan zihnini meşgul etmeye devam eder. Biten işler ise zihinden daha çabuk silinir.”

Bitmeyen işlerin etkisini anlatan bu durum da psikolojide Zeigarnik Etkisi olarak adlandırılmıştır.

Zamansızlıktan Rahatsız Olmak

Son yıllarda, çağımızda en çok şikayet edilen konu, zamana yetişememek. Çok fazla şeyden aynı anda sorumlu olmanın ağırlığı herkesin zorlandığı konu. Bu yüzden “Kafam sürekli dolu”, “Sürekli bir şeyler düşünmek zorundayım” cümlelerini çok duyuyoruz. Zeigarnik etkisini de düşününce kendi hayatımızla ilgili şunu iyi tesbit etmemiz gerekiyor aslında:

Zihnimizi bu kadar meşgul eden şeyler, sorumluluklarımız mı, yoksa bitiremediklerimiz mi?

Elbette sorumluluklarımız da her zaman aklımızda ama zihnimizi daha çok yoranlar bitirmek isteyip bitiremediklerimiz. “Oh bu da bitti ve ben kafamda üzerine bir çizik attım bu işin” diyemediklerimiz.

Herhangi bir planlanmış iş, ödev, proje ya da ev işi tamamen bitirildiği zaman gelen içsel huzurun kaynağı aslında zihnin rahatlamasıyla doğru orantılı. Bitirilen işler mutluluk ve huzur, yarım kalan işler ise hep huzursuzluk verir. Bu yüzden birey, zamansızlıktan yakındığını fark ettiği anda, yarım kalan işlerine odaklanmalı. Önce yarım kalanları bitirmeli sonra yeni hedeflere ve planlara doğru yol almalı. Eğer eski yarımlar tamamlanmadan yeni hedeflere doğru yürünürse büyük bir ihtimalle onlar da yarım kalacaktır. Eski yarımların olduğu zihin yüküne, yeni yarımlar da eklenecektir.

Bitirilemeyecek Yarımlar

Bazen de öyle durumlar olur ki eski zamanlarda yarım kaldığı için unutulamayan ama artık tamamlanması da mümkün olmayan şeyler fark edilir. Bunlar günlük, haftalık ya da aylık planların içinde olan küçük işler değil de daha çok hayatta iz bırakmış olan yarım kalmışlıklardır. Yarım kalan ilişkiler, yarım kalmış konuşmalar, yarım kalmış eğitimler, tamamlanamamış bir kariyer gibi.

Bunlar için de iyi bir durum analizi yapmak gerekir. Şu sorunun cevabı önemlidir:

“Zihnin ve ruhun unutamadığı bu yarım kalmışlıklar için şu an bir şey yapılabilir mi?”

Cevap “evet” ise, o zaman bir plan yapıp eyleme geçmek ve plandaki her adımı teker teker tamamlamak gerekir. Fakat cevap “hayır” ise, birey bu olayı zihninde bitirmek zorundadır. Bunun yolu da tamamlanamayan olay esnasında olduğu hâliyle empati yaparak o zamanki kendini affetmesidir.

“O zamanki şartlarda ve o zamanki yaşımda ya da bilgimle yapabileceğim başka bir şey yoktu.”

Cümlesini kabul edip bir şekilde o olayı zihninde bitirmeli; artık yapabileceği ve tamamlayabileceği yeni hedeflere doğru yürümelidir.

Zeigarnik Etkisinin Olumlu Yönü

İnsanı etkileyen birçok faktör gibi Zeigarnik etkisi de zaman zaman avantaja çevrilebilir. Mesela dizi sektörü bu etkiyi kendisi için avantaja çevirerek kullanıyor. Dizilerin her bölümü, en merak ettiren noktada bitiyor. Diziyi takip edenler de hafta boyu, bu bitmemiş olayın sonunu merak ediyor ve yeni bölümü kaçırmamak üzere ekran başına geçiyor.

Aynı şekilde insan hayatında da yıkıcı bir sayıda olmayan, zaman olarak da çok uzamayan ama bitmemiş olan bazı şeylerin olması hayata bağlanma sebebi olur. Hayatta bazı şeylerden sorumlu olmak, bazı projelerin içinde yer alıyor olmak, bitirmek üzere başlanılan herhangi bir iş, hayatı yaşamaya değer kılar. Aksi takdirde hayat tamamen anlamsızlaşır. Önemli olan ve dikkat ve edilmesi gereken ince nokta, bitmeyenlerin çok fazla birikip de insan zihnini ve ruhunu ezmemesidir.
 
 
Nalan Erpolat