Hangi Bayram | Bilgi ve Önyargı

Şeker bayramı, şeker yürekli herkese kutlu olsun. Karanlık, yalan yürekliler yürekleriyle birlikte kendi karanlıklarında gitsin, enginde kaybolsun. Şeker Bayramı ne güzel bir ad, ya da Şükür Bayramı, hattâ Fıtr Bayramı(iyd el fıtr). Ramazan Bayramı, o da ne?

Bu bayrama Türkiye’de, hâtta Osmanlı kültürü temelinde Türkiye çevresinde de, Şeker Bayramı denirmiş yüzyıllar boyunca. Doğrusu “Şükür Bayramı” mı yoksa “Şeker Bayramı” mı tartışması var târihçiler arasında ama bunlar dışında bir görüş yok. Şimdi diyebilir ki herhangi biri, olasılıkla da “Eski Yazı” da denen Osmanlı Abecesi bilmiyorsa, “Eh kaynaklarda yazmıyor mu? Kaynaklara baksınlar”.

Evet, emin olun ki kaynaklarda yazıyor ve yine emin olun ki kaynaklar çözüm olmuyor. Neden? Çünkü Eski Türk Yazısı’nda “şükür” ve “şeker” aynı biçimde yazılıyor.

Murat Bardakçı -ki onu neden örnek verdiğim konusuna dönerim- “şükür-şeker” karıştırması olduğunu söyleyen tarihçilerden biri. Bu konuda aksini iddia eden bir tarihçi olduğunu ben görmedim ve duymadım da açıkçası zâten. Genellikle “Şükür Bayramı”nın, Osmanlı yazısının Türkçe’ye uyumunun çok düşük olmasından ötürü (yüzde 25), az önce söylediğim gibi “şükür” ve “şeker”in aynı biçimde yazılması nedeniyle(“şkr” olarak yazıldığı düşünülürse daha iyi anlaşılır) “Şeker” Bayramına dönüştüğü söylense de tersini iddia edenler de vardır.

Arapçada “iyd el fıtr” adıyla geçer bu bayram. “Fıtr” sözcüğü Türkçede söylenmesinin güçlüğünden ötürü (Söylemeye çalışırsanız “fıtır” dediğinizi fark edersiniz çoğunuz, bence tümünüze aslında, fakat sözcük o değil) “fitre” olarak kullanılır ülkemizde. Ramazan Ayı ardından bulunulan yardıma da çoğunlukla “fitre yardımı” ya da “Şükür Yardımı” denirmiş Osmanlı döneminde. Çünkü Ramazan ayı ardından gelen bayramın adı bu: “Şükür Bayramı” veya Arapça için “Fitre Bayramı”.

Elbette önce Şeker mi dendi Şükür mü dendi konusunda kesin bir sonuca varmak olanaklı görünmüyor. Çünkü bu konuya ilişkin tarihsel kaynakların tümünde Türkçe’nin yazımında Osmanlı Abecesi kullanılmış.

Şeker Bayramı’nda tatlı yenmesi de, görünüşe göre, keza Osmanlı kaynaklarında da belirtildiği kadarıyla, hem devlet katında hem de halk arasında yaygın ve köklü bir gelenek.

Peki bu “Ramazan Bayramı” adı nereden çıktı ve mantıklı mı? Öncelikle kesinlikle mantıklı değil. “Ramazan Ertesi Bayramı” benzeri bir adla adlandırsalar, en azından mantıklı uydurmuş olurlardı. Çünkü kültür yaşayan bir varlıktır. Toplum bir adı benimsemiş ise, o ad artık geçerlidir, benimsendiği süre boyunca.

12 Eylül darbesiyle birlikte Şeker/Şükür/Fitre Bayramına, nasıl bir rastlantıysa(?!) artık darbeyle birlikte gelmesi adın, Ramazan Bayramı denmeye başlandı. Hattâ ardından, “Şeker Bayramı” adına karşı bir savaşım başladı, bir “mahalle baskısı” ortamı oluşturuldu. Artık genel ağ var. Güvenilir bir bilgi kaynağı olmasa da, bilimsel bakabilen kimseler hangi bilginin doğru, hangi bilginin yanlış olabileceğini ya da doğrusunu öğrenmek için hangi kaynaklara başvurması gerektiğini genel ağdan öğrenebilir. Ancak ilginçtir, bir çok yanlış bilgi ülkemizde, bilginin doğrusuna ulaşmak çok kolay bile olsa, yanlış biçimleriyle varlığını sürdürüyor. İnsanlarımızın/kişilerimizin neredeyse tamamı doğru bildiğinden o kadar emin ki, araştırma gereği bile duymuyor çünkü. Üstelik bildiğini sandıkları ezici bir çoğunlukla kulaktan dolma bilgiler, yani aslında ön yargı. Bir kaynak okusalar bile, bilgi kaynaklarını değil, yorum kitaplarını okuyorlar ve okudukları da, kendisi hangi düşüncedeyse onu destekleyen yorumlar oluyor.

Murat Bardakçı örneği, yorumlar, bilgi üzerinden sürdüreceğiz konuşmamızı. Sevi ve ışık ile!…
 
 
Atakan Balcı