Çocuklarla Felsefe Yapmanın Farklı Yolları

Fiziksel Düşünme ve Oyun

Çocuklarda gözlenen iki temel anahtar özellik vardır. Hareket etme istekleri ve oyun oynama tutkuları. Maria Montesorri’nin de dediği gibi. “Oyun çocuğun işidir”. Üstelik de çok ciddi bir iştir.

Oyun bütün çocukların çocukluk döneminde varolma biçimidir.

Felsefe yapmayı ise genellikle sakin bir düşünme ve üretme eylemiymiş gibi algılıyoruz. Yani hareket ve felsefe veya oyun ve felsefe birbiriyle zıt durumlarmış gibi düşünüyoruz. Aslında sakin ve düşüncelere dalarak felsefe yapmak yetişkinler tarafından kabul görmüş bir varsayımdır. Ancak üzerinde tekrar düşünülmesi gerekir.

Peki felsefe tarih boyunca oturarak, dingin bir düşünme hali içerisinde mi yapılıyordu?

Bu ezber bozan eğitim şeklini Antik Yunan’da Aristoteles’in kurduğu Likeion okulunda görüyoruz. Bu okulda öğrenciler ile sürekli ayakta dolaşarak dersler veriliyor ve felsefe yapılıyordu. Orada felsefe yapanlara “etrafta dolaşanlar” anlamına gelen “peripatetikler” deniliyordu.

Peripatetikler, tartışmalarını açık havada, aşağı yukarı yürürken sürdürme alışkanlığına sahiptir. Onlar, hareket etmenin zihnimiz için ne kadar önemli bir eğitim biçimi olduğunu yüzyıllar önce farketmişlerdir.

Daha sonraki dönemler olan Helenistik ve Roma dönemi felsefe okullarından Stoacılık ve Epikürcülük’de de dışarıda, açık havada ve hareket ederek felsefe yapmanın önemli olduğunu görürüz. Bu bilgi bize şunu gösteriyor ki çocuklar ile felsefe yaparken fiziksel düşünme yani hareket ve oyun birleştirilerek çocukları felsefe yapmaya heveslendirebiliriz.

Çocuklar için felsefe pedagojisinde fiziksel düşünme oyunlarını sık sık kullanmaya çalışırım. Fiziksel düşünme oyunları çocukların hareket halinde iken düşünmelerini sağlayacak uyaran ve oyunlardan oluşur.

Örneğin “Her gün hediye almalıyız” yazılı bir ifadeyi yazıp yere bırakabilirsiniz. Odanızı bir ip veya bant ile düz bir çizgi oluşturacak şekilde ikiye bölün ve bu ifadeye katılanları çizgini bir tarafına katılmayanları bir tarafına alın. Aile üyeleri ve arkadaşları ile beraber neden katıldıklarını veya neden katılmadıklarını anlatmalarını isteyin.

Göreceksiniz ki hareket ederken düşünmek ve eğlenmek çocukların yaratıcılıklarını daha da geliştirir. “Herkesin sihirli bir değneği olmalı” ifadesini odanızın ortasına yerleştirebilir ve evde bulunan herkesin bu cümleye onay verme derecesine göre yaklaşmasını isteyebilirsiniz. Tabi herkes nedenleri ile beraber birbirini ikna edip ortadaki yazıya daha çok veya az yaklaşabilir.

Fiziksel düşünme oyunları iyi tasarlandığında felsefe yapmak için bize çok iyi fırsatlar sunar.

Oyun oynamak biz yetişkinlerin maalesef unuttuğu bir hazdır fakat yetişkinlerle felsefe yaparken de oyunlardan faydalandığımda gördüğüm şey en az çocuklar kadar eğlendikleri ve düşünme motivasyonlarının arttığıdır.

Çocuklar okullarında veya evlerinde oyuncakları ile bol bol oyun kurarlar ve o sihirli dünyanın içine girerler. Bu müthiş oyunlarda bolca yaratıcılık gözlemleyebilirsiniz. Oyun oynarken gün içerisinde yaşadıkları deneyimleri, algılarını ve fikirlerini nesneler üzerinde canlandırırlar ve dramatize ederler. Dinazorlar ile oynarken tarihte geçmişe giderek, onlar gibi düşünmeye ve hareket etmeye çalışırlar. Bebekleriyle oynarken arkadaşlık ilişkilerini yansıtırlar ve sevgi, adalet, iş birliği gibi birçok kavramdan söz ederler. Yarattıkları oyunlar ile sosyal kimlikler ve ilişkiler üzerine diyaloglar geliştirirler.

Peki bizim tarafımızdan onların oyun dünyası nasıl görünür? Bizim dünyamız oyunun gerekli olduğu görüşünden kopmuş görünür. Oyunu ciddiye almazsak oyun “çocukça” olur. Kendimizi çocukların oyun dünyasına davet edebilirsek, onu doğal amacı için kullanabiliriz. Yani insan davranışları, ihtiyaçları ve duyguların karmaşık labirentini anlamak için.

Tavşan yavruları sıçramayı pratik eder. İnsan yavruları etik durumları ve eylemlerinin sonuçlarını. “Kim en güçlü? Kim adil? Bir şeyi yapabiliyor olman onu yapman anlamına mı gelir?” gibi sorularla uğraşırlar. İki dünya arasına sıkışmış gibi yaşarlar. Fantastik, her şeyin mümkün olduğu, bizim dünyamızdan çok farklı bir dünya, bir de reel yani gerçek dünya. Bazen gerçek dünyayı oyun dünyalarının üzerine bir elbise gibi geçirirler, bazen de tam tersi.

Çocukların gelişmiş hayal güçleriyle kurdukları oyunları, onlarla felsefi sohbetler yapmak ve onları daha da yakından tanımak için değerledirebilirsiniz. Oyun sırasında gelişen diyaloglar felsefi bir sohbeti başlatabilir veya sadece onun yanında olmanızı tercih edebilir.

Bu yazıma ek olarak, çocuklarınız ile beraber gerçekleştirebileceğiniz bir oyun ekliyorum.

 
Sevgiyle kalın.
 
 
Feray Orman