Fırsat Sakal Altından Geçer

Çocuklar ile yaptığım felsefe çalışmalarında bir eğitmen olarak fark etmeye başladığım en önemli şey nasıl sorular sormam gerektiği oldu. Felsefe de cevaplardan çok soruların düşünme biçimimizi nasıl değiştirdiğini çocuğunuzla yapacağınız felsefi tartışmalarda fark edeceksiniz.

Çocuklar günlük yaşamın akışında, doğalarında bulunan felsefi yetkinlik ile beraber düşünmemize neden olan soruları sık sık sorarlar. Çocuğumuzun düşünme becerilerini geliştirmek için bazen eşsiz fırsatlar, olaylar, deneyimler yaşarız. İşte o anda soracağınız bir soru aranızda gelişebilecek felsefi bir tartışmanın ateşleyicisi olabilir. Üstelik bunun için derinlikli bir düşünme sürecine girmenize gerek yoktur.

Bir gün kızım ile beraber bir oyun parkına giderken, omuzuna içine bir sürü malzeme koyduğu bir çanta almıştı ve yokuş yukarı yürüyorduk.

Ben de ona neden bu kadar çok şey aldığını sordum. Cevabıyla birlikte diyalog şöyle ilerledi:

– Anne çok işim var.
– Ne yapacaksın?
– Stiker dosyamı düzenleyeceğim, resim yapacağım, bir de ölümsüzlük makinesi icat etmem gerek.
– Ölümsüz olmak istediğini hiç bilmiyordum.
– İstiyorum çünkü yok olmaktan çok korkuyorum.
– Biliyor musun bende yok olmaktan çok korkuyorum.

Bir yerlerden duymuş olsa gerek:

– Ya cehennem diye bir yere gidersek?
– Öyle bir yer olduğunu düşünüyor musun?
– Yoksa bile, kara deliğin içine düşmek istemiyorum bari beyaz bir delik olsaydı.
– Rengi senin için fark eder mi?
– Beyaz bana huzur verirdi.

Daha sonra yanımızdan geçen insanlar ve arabalar yüzünden dikkatimiz dağıldı ve felsefi sohbetimiz oldukça kısa sürdü fakat o ana kadar felsefenin önemli konularından biri olan metafizik alanıyla ilgili konuşmuştuk.

Aslında bu konuşmanın sadece felsefe olmadığını düşünüyorum psikolojik bir dayanışmaydı yaşadığımız deneyim.

Çocuklar özellikle 3-4 yaşlarından itibaren ölüm ve yaşam kavramları ile ilgili düşünmeye başlarlar. Bazen çevrelerinden duydukları, bazen de deneyimledikleri kavramlardır bunlar. Bir karıncanın yanlışlık ezildiğini görmeleri, bir çiçeğin solduğunu ve köklerinin kuruduğunu fark ettikleri anlardan itibaren metafizik konular onların uzun süre gündemini oyalar.

Biz ebeveynler ise özellikle “ölüm” kavramı ile onları tanıştırmayı elimizden geldiğince ertelemek için uğraşır ve çocukların kaygılar hissetmesini istemeyiz veya bu sorular bize sorulduğunda onları en doğru şekilde nasıl yanıtlayacağımızı düşünür endişeleniriz. Siz ister bu sorulardan kaçın ister kaçmayın, çocukların çoğu bu metafizik sorular üzerine düşünür.

Kızımla aramızda gelişen diyalog da işte bu büyük metafizik sorular ve onun kaygılarıyla ilgiliydi.

Burada önemli olan çocuğunuzla yaptığınız her konuşmayı, yetişkin birinin fikirlerini dinlerken ki önemle, hatta daha fazla bir açık kulakla dinlemeniz.

Diyalog sırasında aslında kızıma konu ile ilgili hiçbir fikrimi söylemedim ya da kendi inancım dikte etmeye çalışmadım ya da onu rahatlatacağını düşündüğüm bir cevap vermedim.

Yaptığım şey onun düşünme sürecine eşlik etmekti. Düşünmesini sağlayacak alanlar açmaktı.

Ölümsüz olmak istediğini bilmiyordum sorusu onun düşüncelerini açmasını sağladı. Yok olmaktan duyduğu kaygısından bahsettiğinde ise yetişkin olmama rağmen aynı korkuyu hissettiğimi belirttim. Burada korkularımızı paylaşmanın psikolojik bir dayanışma duygusal bir destek olduğunu düşünüyorum.

Çocuklar ile yaptığımız bu felsefi sohbetlerle kuracağımız bağlar, karşılıklı entelektüel haz dediğimiz şeyin gelişmesini sağlayacaktır.

Çocuklarla yaptığımız felsefi diyaloglarda kesinlikle yorum yapmayın demiyorum. Elbette yeri geldiğinde argümanlarınızı karşılıklı paylaşmak çok önemlidir. Sadece öncelikle onların fikirlerini paylaşmasını sağlayacak sorular sormanız diyaloğu daha fazla derinleştirecektir.

Çocuğunuzla Felsefe Yapmak İçin Bazı Yöntem ve Teknikler:

• Mümkün olduğu kadar çocuğa konuşma fırsatı verin.
• Konuşmak istemezlerse zorunda değiller. Zorlamayın.
• Ne düşündüğünüzü hemen söylemeyin. Doğru cevabı sizin bildiğinizi düşünürler.
• Soruya soruyla karşılık verin: Sen bu konu hakkında ne düşünüyorsun? Bu konu da bir fikrin var mı? gibi.
• Düşüncelerini yargılamayın.
• Olumsuz hissetmelerine izin vermeyin
• Yanlış düşündüğünü söylemeyin
• Soru sorarak kendi düşüncesini tekrar gözden geçirmesini sağlayın
• Çocuğunuzun kullandığı daha soyut kavramların anlamı hakkında açık sorular sorun. Misal: Bir insanın özgür olması ne demek? Özgür olduğunu nasıl anlarsın?
• Çocuğunuzun söylediklerine nedenler bulmasını sağlayın.
  (Esra iyi bir arkadaşım diyorsun. Sence bir arkadaşı iyi yapan nedir?)

• Belirli bir düşünce üzerindeki olası sonuçları araştırın. Örneğin: Adalet her zaman herkes için aynı oranda mı işler? Boyutları farklı olan üç hayvan bir yiyeceği eşit mi paylaşmalıdır?
• Çocuğunuzun söylediği cümleleri dinlemekten öte gerçekten duyun. “Belki de insanlar bir gün yaşıyordur ama bizim için bir ömür gibidir. Belki de bir saniye bir gündür” derken zaman hakkında ne düşünüyor?
• Konulara alternatif yollar üretin. Mesela: On tane çocuğu olan bir ailenin en küçük çocuğu olsaydın neyin adil olduğu ile ilgili ne düşünürdün?
• Etik kavramlar üzerine farklı örnekler verin ya da sorular sorun: “Yalan söylemek hangi durumlarda kabul edilebilir?”, “Eğer birinin yaşamını kurtaracaksa yalan söylemek yanlış olur mu?”

Bu, evde tüm aile üyeleriniz ile beraber yapabileceğiniz bir egzersiz.

Yarına bir soru sorabilseydin bu soru ne olurdu? sorusunu sorun ve bütün soruları bir kağıda yazdıktan sonra, önce neden bu soruları seçtiklerini sorun ve daha sonra yarına sorulan tüm soruları beraber tartışın.

Benim düşüncelerine çok değer verdiğim eğitim kuramcısı John Dewey’in dediği gibi;

Bugünün çocuklarını dünün yöntemleri ile eğitirsek, yarınlarından çalarız.

Sevgiyle kalın.
 
 
Feray Orman
 
 

Açıklama:

Fırsat Sakal Altından Geçer: Fırsatı yakalamak, kimi kez çok kolaydır. Ancak, zamanı kollamak gerekir. (Vikisözlük)