2 x 2 = 5

İki kere iki, dört edince matematiksel kesinlik kazanır, artık yapacak veya anlayacak bir şey kalmaz. Ama iki kere ikinin 5 ettiğini düşünmek büyüleyici değil mi? Hele iki kere iki üç yapsa, nasıl bir duyguya kapılırız, her şey yolunda tam derken, eksilmişliğin içinde kalırız.

Kesin sonuçlar, doğru bilgiyle yaşamak, bana zevk vermiyor. İçimdeki şüphecilik ve hayalciliğin sebebi bu. Her şey doğru olmamalı hayatta, yanlışlar da olsun. Zaten daha çocukluktan öğretiyorlar:

“Aman düzgün insan ol.”
“Hata yapma.”
“Terbiyesiz olma.”
“Saygılı ol.”

Kaç insan var bu dünyada bunların hepsini aynı anda yapabilen? Yanlış olan bunu beklemek ve aramak. İnsanın doğası neyse onu yaşıyor; acıkıyor, öldürüp yiyor, talan ediyor. Doğasının dışında bir yaşamı yok yani.

Bir de öğretirler; çok çalış, iyi okullar oku, zenginlik, refah içinde yaşa, huzur İslam’da değil parada, diye. 😃

İnsan sadece mutlu olmak için yaşıyor.

Yunanlıların mutluluk için kullandıkları terim eudaimonia’dır; genel olarak bu terimin karşılığının iyi olma hali olduğunu söyleyebiliriz.

Eudaimonia teriminde yer alan “eu” “iyi”yi ifade etmektedir. Terimin diğer bileşeni daimonia’daki “daimon”u az da olsa felsefeyle ilgilenmiş olanlar, Sokrates’ten hatırlayabilirler.

Sokrates, kendisine yol gösteren, daha ziyade onu aşırılıklardan alıkoyan ya da yanlışlıklar yapmasını engelleyen içsel bir sesin ya da gücün olduğunu söyler. Bu sesi ya da gücü vicdan ya da ahlâki bir sezgi olarak da düşünebiliriz. Böyle bir daimon’a, yani iyi bir daimon’a sahip olma, kişinin iyi bir yaşam sürmesiyle, dolayısıyla mutlu olmasıyla ilişkilidir.

Bilindiği üzere Sokrates insanın kendisini tanıması, yaşamını sorgulaması gerektiğini; sorgulanmayan bir yaşam sürmenin yaşamaya değer olmadığını düşünür. Günlük rutinler ve toplumsal yaşamın temel belirleyicileri içinde bir yaşam sürmek, bu rutinler ve belirlenimler içinde kaybolmuş kişinin, yaşamını kendisinin belirleyemediği bir şekilde sürüklenmesine neden olur. (Filozofların Gözünden Mutluluğa Bir Bakış, ÜSPP-Üsküdar Pozitif Felsefe)

İnsan, hep refah ve huzur için savaş veriyor, hedonist olmayı seviyor, mühendislik, doktorluk peşinde koşuyor ama içindeki yıkım ve kaos hissi düzgün giden şeyleri de yıkıyor. Düzgün bir iş ve hayat getirdiği servet ile karakterini değiştiriyor, içindeki doğal insanı ortaya çıkarıyor. Çünkü insan, doğası gereği yaşamak istiyor; yıkıcı ve kaos yaratan olarak. Kodları öyle yazılmış. Yapılan araştırmalardan çıkan bir sonuç da mutluluğun genetik bir aktarım olduğudur.

Yapılmış kanunlar, ahlâk kuralları yaşam çerçeveni belirlese de içinden gelen duygu ve hisler kendine bir yol buluyor, bu yoldan sapman gerekiyor, sapıyorsun da. Doğru olan, belirlenmiş yol var aslında, hani iki kere ikinin kesin dört ettiği yol. Bu toplumun sana belirlediği yol, mecburen sen bu yolda olmak istiyorsun; bir yere kadar gidiyorsun, istediklerini artık yapamaz hale gelince de bu yolu terk ediyorsun. Tıpkı yer altına yollar yapıp yuva kuran karıncaların buraları terk etmesi gibi.

Modern insan, savaş olmasın diye barışı sağlamak için, savaş aletleri, silahları yaratıyor, tıpkı ilkel insanın yaptığı gibi. O zaman da savaş vardı, şimdi de var. Bu insanın içinden gelen duygu ve düşünceleri. Doğanın kuralı bu.

Başkalarına göre yaşamak, diye bir şey var; senin özgürlüğün, diğerinin özgürlüğünün kısıtlandığı yere kadar deniyor. Ama insanlar yine de içlerinden geldiği gibi yaşamaya mecbur hissediyor. Bu yüzden yıkıyor, yakıyor, öldürüyor. Bu yüzden başkasının istediği, onların belirlediği gibi yaşamıyor.

Maalesef iyi insan olmak için, başkalarının istediği gibi onların belirlediği kurallar çerçevesinde yaşamalıyız; çalışma yerlerimizde, okullarda, sokakta, ülke içinde dışında diğer insanların istediği gibi olmak zorundayız. Buna medeniyet diyoruz, bizlere de medeni insan.

Ahlâk kuralları ve kanunlar evrensel mi olmalı yoksa yerel mi?

Evrensel olması gerekir ama onu da delen yerel örf adetler, yerel din kuralları.

Hani varlık özden önce geliyordu ya, belki ilk özümüz, katil, hırsız, sapık, yıkıcı bir insanken, öyle yaşamayı ve o duygular içinde kalmamayı dışımızdaki insanlar istemiyor diye değiştiriyoruz. Aslında bunların göstermelik duygu ve davranışlar olduğuna inanıyorum. İnsanoğlu yaşadığı ortam ve şartlar nedeniyle özünden ayrılıyor gibi görünse de bir yerde özünde yazılı kod ortaya yeniden çıkıyor. “Varlık”tan sonra gelen “öz”ün doğa tarafından paket servis verildiğine inanıyorum. Benim varoluşçuluk felsefem bu.
 
 
Metin Çoban